Л.Хүрэлбаатар: Монгол орчуулгын товчоон (1995)

Номын агуулгаас:

Х.16
17-р зууны үеэс Данжурыг монгол хэлнээ орчуулахад зориулж гаргасан “Мэргэд гарахын орон” нэрт толь бичигт өгүүлсэн орчуулгын зарчмын практик туршлага бүр 13-14-р зууны үед нэгэнд боловсорсон ажээ. “Мэргэд гарахын оронд” энэ тухайд холбогдуулж тэмдэглэхдээ: Бас бандид шидтэн ба хаан түшмэл тэргүүтэн бодгалисын нэр хийгээд орон, цэцэг, жимс, мод тэргүүтний нэрийг орчуулбаас мэдэхүйеэ бэрх бөгөөд өгүүлэхүйеэ маргүй болох тул нэрийн эх, сүүл аль зохист дор бандид ба хаан хийгээд цэцэг хэмээх тэргүүтэн алинаа өгүүлэх нэгэн нэрийг нэмж, мөнхүү энэтхэг буюу төвд нэрээр тавьтугай (МГО, 1983, х.14) гэжээ.

Х.37
Монгол шүлгийн байгуулалт, тэр дундаа ардын уламжлалт аман яруу найргийн зүйлд ихэвчлэн гурав гурван үгтэй мөр бүхий бадаг шүлэг ихэд дэлгэрсэн байдаг. Энэ тухай Ц.Дамдинсүрэн “Монгол ардын аман зохиолын дууны шүлэг ихэнхдээ гурван үгт шүлэг байдгаас гадна одоогийн шүлэгч нар их төлөв гурван үг шүлгээр бичнэ. (Ц.Дамдинсүрэн, 1957, х.18) гэсэн.

Х.115
Төвд шүлэгт шадын дотор үеийн тоог тэгшлэх арга шүлэглэлийн үндсэн зарчим байх тул ийм шүлгийг үеийн шүлэг гэдэг. Тэгвэл монгол шүлэг нь төвд шүлгээс гурван үндсэн гол зүйлийн ялгаатай. Нэгд, шүлгийн толгой бую мөрийн эхийг холбох, хоёрт, өргөлтөт эгшиг буюу үгийн тоог тэнцүүлэх, гуравт, эн зэрэгцсэн мөрийг хэрэглэх эдгээр болно.

Х.116, 117
Цахар гэвшийн монгол “Субашидад” гол төлөв хошоодоор, дөрвөөр эн зэрэгцүүлсэн олон мөр бадаг байхын дээр хашиж, салаавчилж эн зэрэгцүүлсэн мөр бадгууд ч бйи. Үүнээс дөрвөн мөрд эн зэрэгцүүлсэн нь:
Ямар? Хэн?Юу? Хэзээ? Хэний?Юуны? Юу яах?
Сайн ухаант хүн ашид өөрийн гэмээн шинжлэх
Саваагүй муу хүн ямагт бусдын гэмийг хэлэх
Сайхан өнгөт тогос үргэлж өөрийн биеэ эргэцүүлэх
Сайхь ууль шувуу хэзээд бусдад ёр хийх

Х.120
Монголчууд түүхийн олон зуун жилийн урт хугацаанд төвд хэлнээс маш их номыг өөрийн хэлэнд орчуулсан юм. Үүний дотроос яруу найргийн зохиолыг орчуулах гурван өөр үндсэн арга боловсорч тогтсон байна. Энэ гурван аргын нэг нь үсэгчлэн орчуулах арг, нөгөө нь утгачлан орчуулах арга, гурав дахь нь дууриалган зохиох арга болно.