ГАДААД ХЭЛ СУРАХ АРГА БАРИЛ

Эх сурвалж: Жуулчны мэдээллийн төв
http://www.touristinfocenter.mn/knowledge_more.aspx?ItemID=70

Guide боловсролын төвийн захирал Ч.Буянбадрах: Миний багш бол Хятад хэлний нэрт орчуулагч Доржсүрэнгийн Болдбаатар. Тэр хүн л надад гадаад хэл сурах арга барилыг ойлгуулсан юм. Багшийнхаа зааж сургасныг амьдралдаа хэрэгжүүлэн маш богино хугацаанд япон хэлнийхээ мэдлэг чадварыг олж авсан билээ. Одоо ч гэсэн өөрийнхөө сурагчдад энэ л арга барилаар хичээлээ зааж сургадаг. Ингээд эрхэм уншигч залуус та бүхэнд гадаад хэлийг хэрхэн сурвал амжилтанд хүрэх вэ гэдэг зөвлөлгөөг хүргэж байна.

Гадаад хэлийг манай оюутан залуучууд маш олон жил үзэж байна, гэвч ярьж сурахгүй юм, ерөөсөө толгойд тогтохгүй юм гэх мэтчилэнгээр ярьдаг. Яагаад амжилт олдоггүй юм болоо? Үүнд ганцхан л учир шалтгаан байдаг. Энэ бол өдөр тутмын зорилгоо болгож чадахгүй, байнга өөрийгөө дайчлахгүйд байгаа билээ. Амжилттай сурч чадахгүй олон шалтгаан байгаа боловч хамгийн гол нь буруугаа бусдад тохож өнгөрсөн цаг үеэрээ амьдарч харуусдаг, эсвэл одоо л хийгээд авъя гэдэг хий бодлоор өөрийгөө тэжээн ирээдүйд хөвж явдагт байдаг.

Гадаад хэлний гүнзгий бат суурийг олж авахад хамгийн том алхам, шат, суурь болж өгөх зүйл нь “анхан шатны хичээл” юм. Тухайн хэлнийхээ анхан шат нь хаа хүртэл, хэдэн цагийн хичээлийн хөтөлбөр байдгийг, ямар сурах бичиг хамгийн сайн бэ гэдгийг судлахгүйгээр хичээл эхэлж болохгүй. Ганцхан сар анхан шатны хичээл үзэж ирчихээд одоо дунд шатанд суралцах гэсэн юм гэж ирэгсэд бий. Анхан шатыг хэзээ ч ганцхан сард сурчихна гэж байхгүй. Тухайн сурах гэж байгаа хэлнийхээ талаар ямар ч ойлголтгүй байгааг харуулж байгаа хэрэг юм.

Амжилттай сурч чадахгүй байгаа учир шалтгаан:

Анхан шатны суурь мэдлэгийг туршлага багатай, бага залуу, өөрийгөө илэрхийлэх чадваргүй, дуу хоолой нь тод биш амандаа бувтнасан багш нараар заалгадаг. Ойлгож байгаатай нь харьцаад ойлгохгүй байгааг нь хаяад явчихдаг. Хичээл дээр гэрийн даалгавар шалгаж хамаг цагийг бардаг.

Зарим сургалтын байгууллага эрчимжүүлэх нэрийдлээр хэт хурдан заадаг. Эсвэл “амар хялбар сурах арга” гэх мэт ухуулга сурталчилгаа хийж толгойг нь эргүүлдэг. Ам дамжсан айдас бий болгож, англи хэл 26-хан үсэгтэй байтал, япон хэлний хирагана катакана нийлсэн 208 үсэгтэй гэнэ үү, “пээ ямар олон юм бэ” гээд бараг ухаан алдчих шахна. Оролдож үзээгүй мөртлөө шантарч эхэлнэ.

Англи хэл мэдэхгүй л бол амьдрах арга байхгүй, төгсөөд ажил олдохгүй, бараг цэвэрлэгч манаач хүртэл англи хэлтэй байхгүй бол ажилд орж чадахгүй хэмээн хариугүй үхэх гэж байгаа хүн шиг шахаанд орж “дургүйд хүчгүй” гэгчээр хичээл хийсэн болдог.

Аливаа хэлний ярианы, бичгийн үг хэллэг харилцан адилгүй өөр өөр байдаг. Дүрмийн талаар ялгаж салгаж заадаггүйгээс яг таг ийм гээд ямар ч хөдөлгөөнгүйгээр толгойдоо автоматаар цээжлээд тухайн үгний хөрвөх чадваруудыг ашиглаж мэддэггүй. Орчуулга хийхэд хамгийн чухал зүйл бол толь бичиг байтал толь бичгээ таньж олж чаддаггүй суралцагч олон байдаг.

Ямар байдлаар хичээллэвэл гадаад хэлийг маш сайн сурах вэ?

Өдөр бүр давтах хэрэгтэй. Тэр давтлага 2 цаг байхад л хангалттай. Нэг л өдөр давтахгүй алгасвал хэрэггүй болно. Алгассан өдрөө нөхөж байна гэж дараа өдөр нь 4 цаг сууж болохгүй.

Давтлагынхаа 2 цаг дээр олигтой юм хийж амжаагүй байсан ч санаагаар унаж болохгүй. Гагцхүү хийх нь л чухал байдаг. Өдөр болгон 2 цаг давтсаар байгаад 1, 2 сарын дараа өөрийнхөө яаж ахисныг бахархалтайгаар мэдрэх болно.

Анхан шатны хичээлийг “бага” гэж басаж болохгүй. Энэ сэдвийг “би мэднэ” гэж сагсуурч онгирч болохгүй. Харин тэр сэдвээ ямар ч түгжрэл гацаагүйгээр, яг л хурдны зам дээр давхих машин шиг донслохгүйгээр уншиж чадаж байна уу үгүй юу гэж шалгаад үз. Уншихдаа байнга чанга дуугаар уншиж, юу уншиж байгаагаа ойлгож уншиж сурах хэрэгтэй.

Өдөр бүр гэр орны ажлаа хийж байхдаа нүдэндээ харагдсан, гартаа баригдсан бүхнийг тухайн гадаад хэл рүүгээ хөрвүүлж бод. Гурил зуурч байхдаа гурилын мод, элдүүр гэх мэтийн үгсийг, төмс арилгаж байхдаа хальслагч, төмсний булцуу гэх мэт үгс, утас цэнэглэж байхдаа залгуур, нарийн бүдүүн оролт, гурван сэрээтэй залгуур, уртасгагч гэх мэт үгсийг, шал угааж байхдаа шалны алчуур, шалны мод гэдгийг яаж хэлвэл болох вэ гэдгийг бодож бай.

Гэрээсээ өөр газар явж байхдаа гудамжны самбар, байгууллагын хаяг дээр байгаа үгс, сурталчилгааны хуудсан дээрхи үгсийг тухайн хэл рүүгээ хөрвүүлэн бодож сур. Ирмүүн, Гялбаа, Алтан гадас, Сэрсэн говь гэх мэт ном сэтгүүлийн гарчигийг шууд орчуулан бодож үзэх хэрэгтэй.

Энд тэнд байхад чинь ямар нэгэн чимээ шуугиан гарсан ч, хэн нэгэн хүн хаалга шагайхад хүртэл толгой руугаа орж ирсэн бодлыг шууд орчуул. Мөн хажуу дэргэдэх хүмүүсийн яриа, хэрүүл уруулд ч гарч байгаа үгийг хүртэл хөрвүүлэн бодоод үз. Тухайлбал, яадаг муу хар шаар вэ, муу бууны нохой чинь, бурхан өршөөг, чөтгөр ав, ээ халцгай халцгай гэх мэт уулга алдсан үг байсан ч утга дүйцүүлэн хөрвүүлэх гэж оролдох хэрэгтэй. Ингэж чадвал та тухайн суралцаж буй гадаад хэлээрээ маш амархан чөлөөтэй сэтгэж, чөлөөтэй ярьж чаддаг болно.

Телевизийн сувгийг сайн ашиглаж сур. Үсэг цээжилж хэдхэн үг тогтоож эхэлсэн тэр л мөчөөсөө тухайн хэлний гадаад сувгийг үзэж дуудлага ярианд дасаж, өөрийн хэлийг сонсож байгаа мэт хүлээн авах сэтгэл зүйг бий болгох хэрэгтэй. BBC, Bloomberg, NHK, KBS зэргийг байнга сонсож хэвших хэрэгтэй. Сонсох явцдаа ойлгохгүй байгаадаа гутрах хэрэггүй, гагцхүү миний сурсан шинэ үг гарч байна уу гэж сонсох хэрэгтэй. Тэгээд тэр урсаад өнгөрч байгаа яриан дотроос сурсан үгээ шүүрдэн олж авч чадаж байвал том амжилт юм шүү. Уйгагүй ингэж сонсоод байвал 1-2 жилийн дараа миний мэдэхгүй үг яригдаж байна уу хэмээн сонсох хэмжээнд хүрэх болно оо.

Нэг том роман барьж авч унших хэрэгтэй. Тэр романыг уншиж дуусгахад хичнээн цаг хугацаа зарцуулсан ч хамаагүй. Уншихдаа хажуу дэргэдээ цаас, үзэг харандаа барих хэрэггүй, өөрөөр хэлбэл цаасан дээр ч, номон дээрээ ч тэмдэглэгээ хийж болохгүй. Гагцхүү толь бичиг байхад л болно. Эхлээд уншихад эхний нүүрэн дээр таны мэдэхгүй 80 аас илүү үг, 2 дахь нүүрэн дээр тэрнээс ч илүү үг, 3 дахь хуудсан дээр арай арав хориор бага үг, романы голын хуудсанд ирэхэд мэдэхгүй дөрөв тавхан үг, хамгийн арын нүүрэнд хүрэхэд мэдэхгүй нэг ч үг байхгүй болно. Саяхан хоёр гурав тольдсон үг нь гурав дөрөвхөн мөрний дараа дахиад гарч ирэхэд санахгүй бол хичнээн их уур хүрдгийг мэдэх үү, тэгэж уурласан үг хэзээ ч мартагддаггүй билээ.

Дүрэм тогтоохыг хүсвэл хуулан бичлэг хий. Бичиж байх явцдаа юу бичиж байгаагаа байнга анзаарч байх хэрэгтэй. Өгүүлбэрт үйл үг хамгийн чухал амин сүнс нь байдаг. Тухайн үйл үг хэрхэн яаж хувирч байгааг анхаарах хэрэгтэй. Манай монгол хэлэнд нэг үйл үг 56 хүртэл хувирдаг. Жишээ нь, явна, явдаг, явлаа, явангуут, явангаа, явмагц, явахаар, явтал гэх мэт.. Тэгвэл гадаад хэлний үйл үг хамгийн ихдээ 15-16 хувирна. Ийм цөөхөн хувирлыг толгойдоо маш сайн цээжлээд авах хэрэгтэй.

Цаасан дээр бодол санаагаа бичиж чадахгүй хүн хий бодоод ярьж сурна гэж байхгүй. Уран цэцэн, хурдан түргэн ярьж сурахыг хүсвэл янз бүрийн өгүүлбэр орчуулах, бодол санаагаа хөрвүүлэн бичих, тухайн гадаад хүнд хэрхэн хэлвэл ойлгох вэ гэдэг өнцгөөс харж орчуулах давтлага хийх хэрэгтэй. Жишээ нь, “Урьхан хонгор салхи нь уулын моддыг ганхуулна, уяхан гол шиг хүүдээ удам тусмаа л дасна” хэмээх уртын сайхан дууны үг байлаа гэхэд яаж хөрвүүлбэл тухайн гадаад хүн ойлгох вэ гэдгийг тунгааж орчуулах хэрэгтэй. Манай Монгол үгэнд тухайн гадаад хэл рүү шууд орчуулагдахгүй, тайлбар орчуулгаар гарах үг маш их байдаг.

Эцэст нь хэлэхэд гадаад хэлний мэдлэг эзэмшинэ гэдэг нь цэцэг тарьж ургуулахтай адил байнгын арчилгаа хэрэгтэй. Тухайн 2 цагийн давтлагадаа анхаарлаа төвлөрүүлэн өөр юманд сатааралгүйгээр хичээх хэрэгтэй. Маш сайн толь бичигтэй найзлах хэрэгтэй.