Mastering
your native language is the shortest way to master another language – Эх хэлэндээ эзэн байх гэдэг нь өөр хэл
эзэмших хамгийн дөт зам ажээ.
Маджар
улсын Като Ломб гэдэг олон хэл төсөөлдөг эмэгтэй “How I learn languages” гэдэг ном бичиж, тэр нь
дэлхийд олон хэлнээ орчуулагдан нилээд түгсэн ажээ. Монгол хэлнээ
одоохондоо гараагүй байх. Тийм юм манайд гарахгүй л дээ. Баяжих хөлжих ном л их
гарч байх шив дээ. Ном уншаад баяждаг бол ч мөн ч сайхан байна аа... Баяжаад ч
хаачих юм билээ. Хаяад л үхнэ шүү дээ. Тэр хүний хэл сурах сургаал зарлиг
заавар байдаг юм байна. Хэрэг болох болов уу. Англи хэл үзсээр байтал амьдрал
чинь дуусна биз дээ. Та нар англиар ярилаа ч яалаа, байлаа ч яалаа. Энэ ер нь
та нарын юу юм бэ. Энэ эмэгтэйн үлдээсэн 10 сургаал бошог, зарлиг заавар
байдаг:
1. Spend time tinkering with the language every
day – if there is no more time available, then at least to the extent of a
10-minute monologue. Morning hours are especially valuable in this respect:
the early bird catches
the word (worm)! Хэлийг
өдөр бүр үзэх цаг зав гаргаж бай – хэрвээ цаг зав гарч өгөхгүй бол ядахдаа нэг
10 минүт хүртэл өөртэйгээ хүүрнэлдэх. Үүний тухайтад ялангуяа өглөөгүүр тун
зүгээр: “Эрт босвол нэгийг үздэг!” гэдэг дээ.
2. If your enthusiasm for studing flags too
quickly, don`t force the issue but don`t stop altogether either. Move to some
other form of studing, e.g., instead of reading, listen to radio; instead of
assignment writing, poke about in the dictionary, etc. Хэрвээ таны юм сурах
оргилсон зориг хэтэрхий хурдан мохоод ирвэл түүнийг битгий хүчилж албадаарай,
гэхдээ хичээлээ бүр хаяж болохгүй. Хэлээ үзэх өөр хэлбэрт шилж, жишээ нь ном
дэвтрээ хойш нь тавиад оронд нь радио сонсох ч юм уу, дасгал даалгавар хийхийн
оронд толибичиг эргүүлэх гэх мэтчилэн.
Уул
шугамандаа эхлээд эх хэлэндээ сайжраад нэг хоёр өгүүлбэр бичдэг болбол, харь
хэл сураад бичиж болох байлгүй. Усны урсгал шиг тасралтгүй, өдөр алгасалгүй
үзэж бай, шантарч мохож болохгүй шүү гэсэн аястай юм шиг ээ. Нас хэд билээ, хэл
хэд билээ, жаахан хамжааргатай баймаар аа. Англи хэлнээс өөр амьдрал гэж нэг юм
бий. Энэ нэг харь гүрний том бодлого хэрэгжиж байгаа хэрэг. Удахгүй биз ээ.
3. Never learn
isolated units of speech, but rather learn words and grammatical elements in
context. Хэзээ
ч битгий хар муйхраар саалангид ангид үгсийг чээжил, харин хэлнийзүйн зүйлс
болон үгсийг цугъүгэстэй (контекст) нь сурах нь илүү сайн.
4. Write phrases in the margins of your text
and use them as “prefabricated elements” in your conversations. Уншиж буй үгъүсэг (текст) –ийнхээ
хөвөө захаар нь үг өгүүлбэрийг бичиж тэдгээрийг хожмоо “бэлэн үлгэр загвар”
болгож яриа хөөрөндөө ашиглаарай.
5. Even a tired brain finds rest and
relaxation in quick, impromptu translations of billboard advertisements
flashing by, of numbers over doorways, of snippets of overheard conversations,
etc., just for its own amusement. Сурталчилгааны гүйдэг гэрэлтэй самбар, зар
наалтуурын бичээс, хальт сонсоод өнгөрсөн ярианы хэлтэрхэй хэсэг болон аль л
тааралдсан харагдсан үзсэн сонссон боломжийн бүхнийг санаандаа орчуулах гэж
хичээ, энэ нь амралт бөгөөд тэр ч бүү хэл ядарсан тархинд ч амсхийлт болдог.
Лувсанжав
багш гудамжаар явж байхдаа харагдсан бүгдээ чээжиндээ орчуулж явдаг байсан
гэдэг. “Би гудамжаар явж байна. Хавар болжээ. Мод ногоо дэлгэрч байна. Тэнгэр
цэлмэг, бөртийх ч үүлгүй байна.” гэх мэтчилэнгээр төрөх монгол санааг Инг
хэлээр яаж илэрхийлдэг вэ гэдгийг хөрвүүлж явдаг байсан ажээ.
6. Memorize only that which has been corrected
by a teacher. Do not keep reading texts you have written that have not been
proofread and corrected so as to keep mistakes from taking root in your mind.
If you study on your own, each segment to be memorized should be kept to a size
that precludes the possibility of errors. Зөвхөн багшийн зөвтгөж
зассан тийм юмыг л тогтоон чээжилэгтүн. Өөрийнхөө бичсэн алдаа мадагтай
дасгалыг олонтаа битгий уншиж байгаарай, олонтаа уншаад ирэхээр алдаа
зөрүүтэйгээ өөрийн эрхгүй ой тойнд чинь хэвшин тогтдог юм. Хэрэв зээ
ганцараараа үзэж байгаа бол зөвхөн зөв гэснийгээ л чээжлүүштэй...
7. Always memorize idiomatic expressions in
the first person singular. For example, “I am only pulling your leg.” Or else Il m`a pose` un lapin – He stood me
up. Өвөрмөц
хэллэг, бэлэн зэлэн үг хэллэгийг нэгдүгээр биеийн ганцаажтоонд байнга тогтоон
авч бай. Жишээлбэл: “Би чамайг нэг болгож тавин аа.” Тэр болзоондоо ирсэнгүй.
8. A foreign language is a castle. It is
advisable to besiege it from all directions: newspapers, radio, movies that are not
dubbed, technical or scientific papers, textbooks, and the vizitor at your
neighbor`s.
Харь хэл гэдэг нь тал талаас нь нэгэн зэрэг дайрах ёстой цайз хэрэм л гэсэн үг:
сонин энэ тэр унших, радио энэ тэрийг сонсох, орчуулгагүй кино зэргийг үзэх,
техникийн болон эрдэм ухааны бүтээл үзэх, сурах бичиг энэ тэрийг судлах, унаган
хэлтэй хөрш айлынхантайгаа хөөрөлдөх.
9. Do not let the fear of making mistakes keep
you from speaking, but do ask your converstion partner to correct you. Most
importantly, don`t get peeved if he or she actually obliges you – a remote
possibility, anyway. Ярьж хөөрөхдөө алдаа мадаг гаргачих вий гэж бүү эмээ,
харин засч залруулж өгөөрэй хэмээн гуйгаарай. Хамгийн чухал нь хэрвээ чамайг
үнэхээр засч залруулж хэлж өгөх аваас битгий сэтгэл санаагаар унаж, гомдож
тунирхаж болохгүй шүү.
10. Be firmly convinced that you are a
linguistic genius. If the facts demonstrate otherwise, heap blame on the pesky
language you aim to master, on the dictionaries, or on this book, not on
yourself. Хэл
сурах эрдэмтэй хэмээн өөртөө бат итгэлтэй байгтун. Хэрэв зээ, байдал
урвуугаараа эргэх аваас өөрийгөө биш, сурах бичиг, толибичиг, эзэмших гэж буй
тэр уйтгарт хэл рүү хамаг нүгэл бурууг нь чихтүгэй.
Яагаад
хэл, толь, сурах бичиг энэ тэрд бурууг тохох болов оо гэхлээр, хүн болгонд
таарах төгс төгөлдөр сурах бичиг байдаггүй, бүрэн төгс хамаг юм тов тодорхой
харагддаг толибичиг гэж байдаггүй, хэл болгон хүнд, тэр дотроо хамгийн хүнд хэл
нь эх хэл байдаг гэнэ ээ. Иймд эх хэлээ гадарладаг хүн харь хэлийг сайн
доторлодогийн нууц тэнд байдаг байна. Эх хэлэндээ таг бол харь хэлэнд паг
байдгийг та бүгд өөрсдөө амсаж үзэж байгаа гэдэгт бүрэн итгэнэм.
