Аким гуайн ярилцлагаас

Хүмүүнлэгийнн Орчуулгын хөлөөвийнхөн сайхан ярилцлага авчээ.
http://translationclub.blogspot.com/2013/12/blog-post_18.html

АКИМ: Би лав Монголоос гадаад хэлрүү орчуулга хийж чадахгүй. Өөрөөр хэлбэл зүрхэндээ хөх толботой шүлгийг орчуулах хэцүү. Энэ бол тусдаа ойлголт. Яахав Орос руу жаахан халтарлах байх. Гэхдээ Орос хүн шиг найруулаад жигтэйхэн сайхан болгоно гэж би өөртөө итгэхгүй байна. Харин монгол хэлрүүгээ хөрвүүлээд, хүнд ойлгогдохоор юм хийнэ гэж бодно. Ер нь орчуулгын бүтээлийг нэг уншаад ойлгож байх ёстой. Хэрэв дөрөв, тав уншуулаад байвал үүнийг орчуулга хэмээн тооцохгүй. Тийм учраас эх хэлнээс гадаад руу орчуулна гэх ойлголт хэцүү. Таниулах зорилгоор хийж болохоос биш эх хэлийг нь мэддэг хүн шиг хэмжээнд хүргэхэд тухайн хүнээс их сайн мэдлэг, чадвар шаардана. Цаад ард түмний сэтгэлгээний онцлог, хэлний бүтэц зэргийн байг ононо гэдэг дээд хэмжээний хүмүүсийн хийх ажил. Ийм хүн төрөхийг би үгүйсгэхгүй. Та нөхдийг чадахгүй гэж байгаа юм биш. Оролдох хэрэгтэй. Оролдлого сайт оройд нь, уйгагүй хүн уул нүхэлнэ гэх үг бий.

Я. Цэвэлийн “Монгол хэлний товч тайлбар толь”-ийн хоёрдугаар хэвлэл

Ulaanbaatar University

Я. Цэвэлийн “Монгол хэлний товч тайлбар толь”
(Улаанбаатар, 1966 он, 911 тал)-ийн нэмж дэлгэрүүлсэн
хоёрдугаар хэвлэлийг танилцуулах үйл ажиллагаа

Энэхүү хоёрдугаар хэвлэлийг Улаанбаатар Их сургуулийн Монгол судлалын Төвд гүйцэтгэв
Үг, утга, жишээ, тайлбар, хавсралт тэргүүтнийг нэмж хянасан
Ц. Шагдарсүрэн

ISBN Cери: 978-99973-2-165-7
(Хэмжээ: А 4: 1311 тал)

1966 онд анх нийтийн хүртээл болсон Я. Цэвэлийн “Монгол хэлний товч тайлбар толь” нь одоо нэн ховордсон ч эрэлт хэрэгцээ нь буураагүй тул нэмж дэлгэрүүлсэн хоёрдугаар хэвлэлийг нь 47 жилийн дараа толилуулж байна. Үүнд: уг толийн толгой үгийн салаа утга, жишээ зэргийг дэлгэрүүлж монгол хэлний сүүлийн үеийн судалгааны үр дүнг зохих хэмжээгээр тусгаснаас гадна монгол хэлний уугуул үг, хэллэгийг монгол түүхэн сурвалж бичиг, аман зохиол, зохиолчдын бүтээл тэргүүтнээс сорлон авч товч толийн хэмжээнд нэмсэн болно.

Бас орчин цагийн тользүйн шаардлагаар олон нийтийн монгол хэлний боловсролд хэрэг болно гэж үзсэн зарим үгийн бүтэц, гарал, уугуул болон шинэ утга зэргийг “хэл- тогтолцоо” гэдэг зарчимыг баримтлан нэмж тайлбарлахыг чармайж, монгол хэлний зүй хийгээд монголчуудын түүх, соёлд шууд болон дам холбогдох он тооллын хэрэглэгдэхүүн зэргийг хавсралтаар толилуулав. Мөн олон нийтийн боловсрол, мэдлэгт хэрэг болно хэмээж “Монгол толь зүйн уламжлалын товч” хэмээх түүхэн тойм өгүүлэлийг хавсаргасан болно.

Цагийн эрхээр анхны хэвлэлд толгой үгийн адагт орж байсан монгол бичгийн хэлбэрийг тухайн үгийн ар ард нь оруулж олон улсад нийтлэг хэрэглэгддэг, эрдэм шинжилгээ болон практик ач холбогдолтой монгол бичгийн хэлний латин галигийг үг тус бүрт нэмэн дагалдуулжээ.

Я. Цэвэлийн “Монгол хэлний товч тайлбар толь”-ийн
нэмж дэлгэрүүлсэн хоёрдугаар хэвлэлийг танилцуулах
үйл ажиллагаа 2013 оны 12-р сарын 17-нд
Улаанбаатар Их сургуулийн шинэ II байрын
Олон Улсын хуралын (203-р ) танхимд 15:00 цагаас болно.
Энэ үеэр уг толийн тодорхой хувь ширхэгийг худалдааны нэмэгдэлгүй үнээр борлуулж олны хүртээл болгоно.

Зохион байгуулагч
Улаанбаатар Их сургууль
Хэвлэлийн хэлтэс
Монгол судлалын Төв
УБИС-ийн номын сан

Мориныхоо сайныг унадаг нь биш, уядаг нь мэддэг

эх сурвалж : www.sonin.mn

Нийтэлсэн: 2013-12-07

1.Хууч яриа

1940-өөд онд эрдэмтэн Ц.Дамдинсүрэн Монголхэлэнд хэрэглэх орос үсгийн цагаантолгой зохиох даалгавар авсан. Үүнийгээ хэдхэн хоногт гүйцэтгэсэн. Яагаад гэвэл монголбичгийн зүй тогтолд тулгуурлаж зөвхөн орос үсгийн тэмдэгтийг ашигласан байсан. Тэгээд маршал Чойбалсанд танилцуулж, жишээ бичихдээ” мори” гэсэн үгийг сонгосон юмдаг.

Маршал “Би ямар орос үсэг мэдэх биш. Харин орос сургагчаараа уншуулъя” гээд уншуулжээ. Гэтэл цаадах нөхөр нь орос дуудлагаараа “мори” гэхийг “мории” гээд хэлж. Маршал, - Мории гэж юу гэсэн үг вэ? Би сонсоогүй юм байна. Дамдинсүрэн ч,-Мории биш ээ, мори гэсэн үг, монголбичгийн уламжлалаар бичсэн юм. Гэтэл, -Орос хүн нь орос үсгээрээ уншаад байхад би лав ойлгосонгүй. Чи наадахаа зас. Юу зохиогоод ирчихсэн юм гэж уурсжээ.

Дамдинсүрэн маань засаж сайжруулахаар явлаа. Нэлээд хэдэн сар болсон дог. Шахаж шавдуулж авчруулаад, дахиад хэлэлцлээ.

“Мори” гэдэг үгээ “морь” гээд биччихэж. Орос сургагч түүнийг нь “мор” гээд уншлаа. Маршал, -Мор гэдэг чинь тэгээд мори гэсэн үг үү. Ямар хачин юм хийгээд байна аа гээд дүрсхийтэл мань эр ч, -Мор гэж хатуугаар дуудахгүй л дээ. Мори гэж зөөлнөөр дуудах ёстой. Ингэж зөөлрүүлж буй үсэг нь энэ “ь” зөөлний тэмдэг юм шүү дээ гээд өөрийгөө аварсан юм.

Тэнд байсан Намын Төв Хорооны хэд ч “За ингэвэл болмоор юм шиг болж байна. Наадахаа сайжруулаад ир. Бүх нийтээр хэрэглэх үсэг болгоно” гэж тогтсон юм. За ингээд “ь” зөөлний тэмдэг гэсэн үсэг мэндэлсэн юм гэж 1983 оны намар Ардын Гэгээрлийн сайд асан Машлай бидний хэдэн оюутанд хуучилж билээ.

Тэр жил 1983 онд эрдэмтэн Ц.Дамдинсүрэн, Багшийн сургуулийн багш Б.Осортой хамтран “Монгол үсгийн дүрмийн толь” гэж хамгийн сүүлчийн хувилбараар сайжруулсан толь гаргасан. Энэ толь одоо хүртэл Монголхэлний зөв бичих ёсыг зохицуулж байна.

2. Шинэ үсгийн давуу тал

- Монгол улсын албан ёсны төрийн үсэг бичиг

- Монголын шинжлэх ухаан, соёл урлаг, түүхийн нэгэн зурвас үеийг энэ бичгээр тэмдэглэж байна.

- 1930-40 онд Монголчууд өөрийн төрийн бичиг үсгийг сонгох зайлшгүй түүхэн үе ирсэн.

Монголбичиг, Латин үсэг, Орос үсэг гэсэн сонголтоос улс төр, нийгэм эдийн засгийн шаардлагаар энэ үсгээ сонгож авсан.

- 1957 онд шинэ үсгийн комисс бичиг үсгийн сонголтын талаар дахин санал асуулга авахад монголын хүн амын 90% нь “Энэ үсгээ хэвээр нь хадгалъя. Харин зөв бичих дүрмийг сайжруулах хэрэгтэй” гэсэн.

- 1960 онд хүн амын 90% нь богинохон хугацаанд бичиг үсэгтэй боллоо гэж ЮНЕСКО-ийн шагнал хүртсэн.

- Шинэ үсгээ заах арга туршлагатай. Арга зүйг нь сайжруулсан цагаан толгой, зөв бичих зөвлөмжийн олон арван ном гарсан. Зааж сургах багш нарын бүхэл бүтэн арми, хүлээж авдаг нийгмийн сэтгэл зүйн хөрс нэгэнт тогтсон.

3. Шинэ үсгийн дутагдалтай тал

- Монгол улсаараа зөв бичих дүрмийн алдаатай бичдэг. Энэ бол үндэстний эмгэнэл. Зөв бичих дүрмийн алдаагүй нэг ном, нэг сонин ольё гэвэл тэнгэрт залбирч газарт мөргөөд ч олдохгүй. Энэ бол үндэстний гутамшиг. Олон улсын хэл шинжээч эрдэмтдээс нууж байдаг ичгүүр.

- Шинэ үсгийн дүрэм 100 гаруй үсгийн дүрэмтэй. Сурагчдад заахад хүнд сэдэв. Хэрэглээний сургалт биш харин академик нүсэр сургалт юм.

- Шинэ үсгийн дүрмийг сайжруулах гэж үе үеийн монгол хэл шинжээчид оролдож байсан ч нэгэн шийдэлд хүрдэггүй. Яагаад?

- Авиа-үсгийн аргыг гол болгож, ярианы хэлэнд суурилж зохиосон учраас үсгийн дүрмийн мөнхийн маргаан дэгдсэн.

Одоо Чингис гэхийг Чингэс гэж бичиж хэвшиж эхэлж байна. Удалгүй Чэнгэс болоход гайхах зүйлгүй. Товчхондоо энэ дүрмээр тэмдэглэсэн 20-р зууны бичиглэлийг 21-р зууны монголчууд ойлгоход хүндрэл үүснэ. Харин 22-р зууны монголчууд нь бүр ч лөөлөө. Учир нь ярианы хэлэнд зориулж гаргасан дүрэм шүү дээ.

Жишээлбэл, Ц.Дамдинсүрэн, Б.Осор нар 1983 оны толь бичигтээ “эрвээхий, дэгдээхий” гэж бичнэ гэж заасан. Гэтэл одоо “эрвээхэй, дэгдээхэй” гээд бичиж байна.

“Бөлөг гэж юу гэсэн үг вэ?” гэж нэг хүү асууж билээ. 1960-аад онд хэвлэсэн уран зохиолын номноос энэ үгийг уншиж. ”Бүлэг гэсэн үг чинь шүү дээ” гэж хэлэхдээ би цочирдсон.

Энэ дүрэм нь монголхэл сурч байгаа гадаад маш хүнд . Тэд монгол ярианы хэл сурдаг. Зөв бичих дүрмийг сурч чаддаггүй. Залхдаг зарим нь сурахаа зогсоодог. Үсгийн дүрмийн тамын тогоонд толгойгоо дүрж, тарчилахыг хэн хүсээ аж.

- Монголхэл бол өөрийн гэсэн бичгийнхэлний зүй тогтолтой. Гэтэл монгол үгийн үндсийг эвдэж бичдэг. Үүнийг дагаад олон дүрэм хогийн шарилж шиг сагсайж ургасан. Энэ нь эргээд бичгийн хэлний дархлааг сулруулж сонсголонт аялгууг нурааж эхэлсэн. Жишээ нь, засчхаж, номхтго гэхэд “-с,-х” –ийн дүрэм, дараалан орсон заримдаг 2,3 гийгүүлэгчийн дүрэм, ”-ж,-ч,-ш”-ийн дүрэм гээд нэг үгэнд чихэлцэж шахалцан дайрдгаас эгшиг үсэг нь сувдны хэлхээ мэт цуварч байдаг аялгуу сайхан дуудлага нь тас түс хийсэн хахир хатуу дуудлагатай болж байна.

- Хэлний сургалт бол өөрийн хэлний зүй зохицлыг дагасан сэтгэлгээний хөгжил байдаг. Гэтэл шинэ үсгийн дүрэм нь монголхэлний үгийн гарал үүслийг тодорхойгүй болгодог. Жишээ нь, “шавьж” гэсэн үгийн задлал хийхэд сурагчид “шавь,оюутан” гэсэн язгуураас “шавьж” гэсэн бичил биет үүсэв үү гэж ангайдаг. Гэтэл монголбичгийн хэлэнд “шавж” гэж бичдэг бөгөөд “шав” гэж “шавах шамбааралдах” гэсэн үгийн язгуураас “шавж” гэсэн бичил биет амьтны нэр үүссэн нь тодорхой байдаг.

- Шинэ үсгийн гарал нь славян төрлийн хэлтний авиаг тэмдэглэсэн тэмдэгт үсэг учраас монгол хэл аялгуунд ямар ч хэрэггүй илүү үсгүүд байдаг. Жишээ нь, Щ үсэг бид “шч” гэж дууддаг. Энэ үсэг ямар ч хэрэглээгүй 70 жил манай үсгийн цагаантолгойд хоригдож байна. Ийм авиатай ямар ч монгол үг, тэр бүү хэл англи үг ч байдаггүй. Энэ үсгийг суллаж, чөлөөлмөөр.

- Ы гэж “уий” гэж дуудах ёстой. Үүнийг дуудахад, хөгшдийг бол ичээж, хүүхдүүдийг бол элгийг нь хөшөөчих гээд янцаглаж ухилах мэт сонин авиа гардгаас багш нар “61-ийн и үсэг” гэж таниулдаг.

4.Шинэ үсгийг өөрсдийн хэрэглээнд тохируулж сайжруулах боломж

- Үсгийн дүрэм бол хүний хэрэглээ. Хүн бүрт энгийн ойлгомжтой, сурахад амархан байх ёстой Жишээ нь: Монголбичиг бол гарын 10 хуруунд ч багтахгүй дүрэмтэй. Үсгийн дүрмийн талаар ямар ч маргаан байдаггүй. Иймдээ ч 1200 жил өвөг дээдэс маань хэрэглэжээ.

Улсаараа зөв бичдэг больё. Ийм боломж байна.

1. Монгол үгийнхээ үндсийг эвдэж болохгүй. Энэ бол өвөг дээдэс бичгийн хэлээрээ дамжуулж үлдээсэн алтан дүрэм. Үүнийг мөрдвөл гээгдэх, гээгдэхгүй эгшгийн дүрэм, эгшигт болон заримдаг гийгүүлэгчийн гээд олон дүрэм ууршина.

2. Үгийн язгуур үндсийг сэргээхдээ монголбичгийн хэлээ баримталсан журамлах тользүй гаргах. Жишээ нь, Би цаас урав. Би таныг урив.

3. “Щ,Ь,Ъ,Й” гэсэн үсгүүд бол монгол хэлний авиаг тэмдэглэдэггүй. Иймээс хасах нь зүйтэй. Үүнийг дагаад зөөлний тэмдэг “и” болно болохгүй, хатуу зөөлний тэмдгийн дүрэм, зөөлөн хатуу гийгүүлэгчийн дүрэм гээд бас л олон дүрэм хасагдана. Энэ бол зөвхөн үсгэндээ зориулсан нэмэлт дүрмүүд. Жишээ нь, одоогийн академик сургалтаар сурагчид ингэж сурдаг.

Морь- эгшигт зөөлөрсөн гийгүүлэгч орсон тул зөөлний тэмдэг хэрэглэнэ.

Морьд- зөөлөрсөн эгшигт гийгүүлэгчийн дараа заримдаг гийгүүлэгч орвол зөөлний тэмдэг хэвээр байна.

Морил- эгшигт зөөлөрсөн гийгүүлэгчийн дараа зөөлөрсөн гийгүүлэгч орвол зөөлний тэмдэг “и” болно.

Хэрвээ бид бичгийнхэлний уламжлалаа баривал хэрэглээний сургалт руу орж чадна. Жишээ нь, мори- ганц тоо заасан, морид-олон тоогоо заасан, морил- мори гэсэн язгуураас” морил” гэсэн үг үүссэн бөгөөд монголчууд морио дээдэлдэг тул “морил” гэсэн хүндэтгэлийн найруулгын үйл үг үүсчээ.

Жич, Монголхэлний өргөлт 1-р үедээ байдаг. Гэтэл орос сургалтанд гаршсан зарим монгол “мури” гэвэл “мурии” гэж орос дуудлагаар өргөлтийг 2-р үедээ хэлдэг. Гэтэл монгол бичгийн хэлэнд “мури-, мурии-“ гээд бичлэг дуудлагыг нь салгасан байдаг. Жишээ нь: Би түүнийг сайхан мурисан\хуурсан\. Би шугамаа мурии татчихлаа.

Энэ нь бидний хойч үе нэгэн сайхан өдөр монгол бичигтээ эргэн орох үндсэн хөрс болно.

1990 онд Монголчууд бидний монголбичгээ төрийн бичиг болгох гэсэн нийгмийн сэтгэлзүй бэлэн байсан. Гэвч бид чадаагүй. Энэ бол бичгийнхэлээ эвдсэн шинэ үсгийн дүрэмд хэт гаршсан болон монголбичгээ зааж сургах арга зүйг эзэмшээгүй багш нарыг бэлдээгүйтэй холбоотой.

Иймээс шинэ үсгийн дүрмийг засан сайжруулах гэсэн Д.Төмөртогоо Ц.Өнөрбаян нарын хэлшинжлэлийн үндэстэй саналыг дэмжиж байна. Бид өнөөдрөөр өөрийгөө бодох биш маргаашаар үр хүүхдээ бодож амьдаръя.

5.Үсгийн дүрэм өөрчлөхөд гарах бэрхшээл

1.Төр засгийн хүчтэй дэмжлэг түүний тогтоол шийдвэрийн хэрэгжилтээс шалтгаална. Үүнд:

- Хөрөнгө мөнгөний асуудал. Үүнд журамласан толь зүй, шинэ цагаан толгойн сурах бичиг гэх мэт.

- Шинэ дүрмээр хэвшиж тогтоход тодорхой хэмжээний цаг хугацаа орно. Үүнд хурдан түргэн хэвшин тогтооход хянах, дэмжих тогтолцоог анхаарах.

- Зарим үсэг хасагдсантай холбоотой төрийн болон иргэний баримт бичгийн үсгийн зөрөө ялгааг зөв зохицуулах хуульзүйн орчин бүрдүүлэх.

2. Иргэдийн идэвх нийгмийн ухамсараас шалтгаална.

- Монгол цагаан толгой 35 үсэгтэй гээд итгэчихсэн, орос сургалтын нөлөөнд хүлэгдсэн, хэрэглэж байгаа зөв бичих дүрэм нь хялбар болсныг мэдээгүй иргэд их эсэргүүцнэ.

Гэхдээ бид 2 сая 700 мянга гаруй. Үүнээс уншдаг нь ихэнх нь харин бичиж албан болон нийгмийн харилцаанд оруулдаг нь цөөнх нь байгаа шүү дээ.

- Төрийн болон хэвлэл мэдээллийн албан хаагчдын... Учир нь өдөр тутам хэрэглэдэг зарим үгийн бичлэг өөрчлөгдөх тул юунд дуртай байв гэж. Гэтэл энэ иргэд хүн амын 10% хүрэхгүй хувийг эзлэх боловч төрийн албаны бичиг үсгийг хэрэгжүүлэгч цөм нь байдаг.

Хамгийн чухал нь шинэ үсгийн дүрмийг өөрчилбэл амар болохоосоо илүү бас монгол бичигт орох суурь хөрсийг бүрдүүлж байгаадаа үнэ цэнэ нь оршино. Одоогийн үсгийн дүрмийг өөрчлөхгүй юм бол үсгийн дүрмийн маргаан үе дамжин улиглах нь мэдээж.

Эцэст тэмдэглэхэд, одоо бид 2 цагаан толгойн үсэг хэрэглэж байна. Ажил төрөлдөө орос үсэг, харин амьдрал ахуйдаа латин үсэг. Жишээ нь, гар утасны мессеж, internet email, tumbir, facebook, twitter гээд. Энэ үсгийг хэн ч зааж сургаагүй боловч ард түмэн хэрэглээгээ дагаад сурчихсан. Латин үсэг авч болох нөхцөл бүрдсэн. Хэрвээ латин үсгийн цагаантолгой зохиовол орос үсгийнхээс илүү хэрэглээнд ойрхон бас монголбичгээ сэргээх илүү сайн хөрс болж чадна л даа.

Гэвч хэзээ нэг цагт ийм шинэчлэлт хийх нь тодорхой. 20-30 сая болчхоод “Үсгийн дүрмээ засъя” гэж пижигнэлдэж байснаас 2, 3 сая байгаа дээрээ засвал хойч үеийнхээ хийх ажлын голыг нь нугаллаа гэсэн үг. Тэд маань дэлхийн улс орныг хуваагаад түгчихсэн латин, ханз, араб, кирилл үсэгтэй зэрэгцүүлээд тэнгэрээс цахилах цахилгаан мэт хурдан бичлэгтэй босоо бичгээ сэргээж, бичиг үсгийн соёлтой ард түмний удам гэдгээрээ бахархаг л даа.

Мориныхоо хэр хурдлахыг уядаг уяач нь мэдэх болохоос унах хүүхэд нь мэдэхгүй шүү дээ.

Хэл шинжээч З.Ганболд. \Ph.doctor\

Орчуулгын шинэ ном

Солонгос эх номын мэдээллийг дараах холбоосоос үзнэ үү. 

http://book.naver.com/bookdb/book_detail.nhn?bid=2958460

Ulaanbaatar University Dictionary

Сургуулийнхаа сайт руу орох гээд андуураад эду-г нь орхиод биччихсэн чинь Солонгос-Монгол, Монгол-Солонгос толь руу орчихлоо. Сургуулийнхаа толийг онлайн болгож байгаа юм байна. Олон хүнд тус болог. Сонирхоорой.

http://www.ubu.mn/

Б.БАЯСГАЛАН: ҮРГЭЛЖИД УРАН БҮТЭЭЛЧ БАЙХЫГ ХҮСДЭГ

2013-01-05

 

Бямбын ярилцлагын маань зочин Батсуурийн Баясгалан. Надад хачин дотно санагддаг энэ нэрийг зарим нь дуулаагүй яваа. Гэхдээ орчуулгын номонд дурлагсад, утга зохиолд шим тэгчид түүнийг андахгүй. Би түүний олон сайхан орчуулгад уусаж “Дараа өдрийн тэмдэглэл” блогт нь шөнөжин өнждөг хүмүүсийн нэг. Б.Баясгалан гэртээ бүгж, ор чуулга хийдэг бүрэг нэгэн, өөрийнхөө бүхий л хашгирааныг ор чуулгадаа шингээдэг гэмээр са нагд даг. Цаанаа л нэг амьтай бич лэ гүүдийг нь унших тоолондоо түү нийг нэг ч сул үг унагадагүй чанга эмэг тэй гэж төсөөлдөг байлаа. Ха рин уулзмагцаа түүнийг өөрийгөө авч үл дэх л гэж нийгмийн амьд ра лыг сөрж зогсоо энгийн нэгэн гэдгийг нь олж мэдэв. Өөрийгөө өнд гөн дөө өтөлс өн ангаахай гэж тодорхойл сон тэрбээр гадаад ертөнцөд өөрийг нь юу хүлээж байгаа бол гэхээс үнэн голоосоо эмээдэг байж ч мэднэ. Ямар тай ч би түүнийг уншиг чийн ху виар хүндэтгэдэг. Хамгийн гол нь түүний орчуулгын өнгө. Хэдхэн үгэнд багтаагаад дүрсэлчихэж болом гүй тийм л гүн өнгөтэй орчуулга нь намайг хөглөдөг.

-Таны орчуулгыг би шим тэн уншдаг. Бүр, С.Есениний нэгэн шүл гийг таны орчуулгаар цээжилсэн. “Цасан шуурга яг л цыган хийл шиг уйлна Царайлаг тэр охин инээж байхдаа ч хорсолтой Цэнхэр нь дэндүү түүний нүд Гуниг харамсал өгөөгүй гэж үү” гээд л... Та яагаад орчуулга руу ингэтлээ тэм үүлсэн юм бэ?

-Их сургуулиа төгсчихөөд Үндэсний радиод нэг жил ажилласан. Тэнд ажиллаж байхдаа өөрийнхөө дуртай зүйлээс холдож байгаа мэт санагдсан. Ялангуяа утга зохиолоос хөндийрөх юм шиг байна лээ. Тэгээд л өөртөө утга зохиолын хөдөлмөрөөр амьдрах үүрэг өгсөн дөө.

-Хэдэн хэл мэдэх вэ?

-Би тийм хэлтэй гэж хэлэх хэцүү. Монгол хэлээ ч төгс эзэмшсэн гэж хэлж чадахгүй болохоор тэр. Гэхдээ англи хэл мэднэ. Одоо герман хэл сурч байгаа. Төвд хэл үзсэн мөртлөө ярианд хэрэглэдэгг үй болохоор хэнтэй ярихаа мэддэггүй. -Орос хэлтэй? -Үгүй.

-Тэгээд С.Есенинийг хаанаас орчуулсан юм бэ?

-Орос, англи бичвэрийг нь тулгаж байгаад орчуулсан. Орос хэл дээрх кино үзээд 70 хувийг нь ойлгочихно. Бас франц, нидерланд хэлээр ойлгоно. Харин текст бариад суухаар түвэгтэй байдаг юм.

-Эхний ажил тань юу байв?

-Мэдээж залуу хүн бо лохоор шууд л роман нухаад сууна гэж юу байх вэ. Орчуулга гэдэг миний хувьд утга зохиолын салбарт хөлөө лавхан шиг зоох боломж байлаа. Бас энэ л талбараас хоолоо олж идэж, уран зохиолын хөдөлмөрөөр амьдрах, үргэлжид уран бүтээлч байх хүсэлд маань маш бат бөх, зөв үндэс суурь болж өгсөн шүү.

-Зарим хүмүүс бичлэгийн хэлбэрт орчуулгын хэлбэр нөлөөлдөг гэдэг юм билээ.

-Зөв эхлэл гэдгийг би уран бүтээлчийн замналд гэдэг утгаар хэлсэн юм аа. Түүнээс бичлэгийн хувьд зөв эхлэлийг орчуулгаас хайсан юм биш. Хүмүүс тэгж ярьдаг л юм. Миний хувьд нөлөөлж мэдэгдсэн юм одоогоор алга.

-Та ямар ажил хийдэг юм бэ. Дандаа л юм бичээд байдаг хэрэг үү?

-Би гэртээ суугаад, дан орчуулга хийдэг ш дээ. Хажуугаар нь өөрийнхөө уран бүтээлийг анхаараад л...

-Тэгээд зөвхөн орчуулгаараа мөнгө олж, амьдралаа залгуулдаг гэсэн үг үү?

-Тийм л болж таарч байна.

-Амьдралд чинь хүрэлцэх үү. Жилдээ хэчнээн ном орчуулдаг вэ?

-Гурав, дөрвөн ном орчуулна. Гэхдээ яг тогтсон орлого, тогтсон ажлын төлөвл өгөө гэж хаанаас байх вэ дээ. Аав, ээжийнхээ элгэнд амьдарч байгаа залуу хүн тулдаа л болж байна. Байр, хоолны мөнгө гэж санаа зовох зүйлгүй тулдаа олсон хэдэн төгрөгөөрөө өөрийгөө бөөцийлөөд яваад байгаа юм. Тусдаа амьдрал зохиогоод эхэлбэл асуудал өөр болох байх. Ер нь өөрийнхөө хүсч дурласан зүйлсээ л орчуулах юмсан гэж боддог. Хажуугаар нь амьдрах хэрэгтэй, боло хоор ганц нэг компанитай гэрээ хийж ном орчуулах юм даа. Нэг номноос нөгөө номын хооронд өөрийнхөө “жинхэнэ” уран бүтээлийг хийнэ. Гэвч тэднийгээ хэвлүүлж байгаа юмгүй хураагаад дараад байна шүү.

-Үнэ хөлс нь хэр байх вэ?

-Бичлэгийн төрөл, текстийн хэмжээ, хүнд хөнгөн аль нь вэ гэдгээс хамаараад янз бүр. Нэг ном орчуулахад дунджаар нэг сая хоёр зуун мянган төгрөг юм уу даа.

-Бага байна шүү дээ. Орчуулгын номыг ахин дахин хэвлэдэг биз дээ?

-Орчуулагчид бид чинь ингэж л амьдардаг шүү дээ. Миний орчуулсан ном хэдэн хувь хэвлэгдэж, хэчнээн нь борлогдох нь хэвлэлийн газрын мэдлийнх. Угаасаа гаднын зохиолчид хувь хүнтэй хамтарч ажилдаггүй. Ялангуяа одоо амьд сэрүүн байгаа, бичгийн ажлаа идэвхтэй үргэлжл үүлж байгаа зохиолчийн номын эрхийг заавал хэвлэлийн газартай гэрээ байгуулж өгдөг юм. Манайд бол “Непко”, “Адмон” гэдэг хоёр хэвлэлийн газар л ном хэвлэх эрхтэй.

-Тэгэхээр та хувиараа ном орчуулбал зохиогчийн эрх олдохгүй нь ээ?

-Хамгийн сүүлд би Туркийн Орхан Памук гэдэг зохиолчийн “Цас” хэмээх анхны бөгөөд сүүлчийнх нь улс төрийн сэдэвт романыг орчуулсан. Энэ зохиолч 2006 онд Нобелийн шагнал хүртсэн юм. Хэвлэх эрх нь байхгүй болохоор хав дарчихаад л сууж байна. Мэдээж энэ номоо хэвлүүлэхийн тулд том хон хэвлэлийн компанийг түшиглэж байж, зохиогчийн эрх авна. Энэ жилдээ багтаан хэвлүүлэх санаатай.

-Яагаад энэ романыг сонгосон юм бэ?

-Туркийн нийгмийн байдал манайхтай төстэй. Шашин болон Европын соёлын нөлөөгөөр ард иргэдийн сэтгэл зүй нь хоёр хуваагдчихаад байгаа юм. Нэг хэсэг нь эх орондоо гаднын соёл нэвтрүүлэхийг хүсэж байхад өөр хэсэг нь түүх, соёлоо хамгаалан үлдэхийн тулд уламжлалаа хадгалах хүсэлтэй. Үүнийг зохиолч Орхан Памук тун гярхай харж, бичсэн байна лээ. Мэдээж Орхан Памукд өөрийн гэсэн үзэл баримтлал, хүсэл байгаа. Гэсэн ч улс орныхоо ирээдүйн төлөө энэ байдлыг өөр хүний нүдээр, эгц дээрээс нь харж байж гаргалгаа хийжээ. Тэгээд л би улс төрийн сэдэвтэй энэ романыг сонгож орчуулсан юм. Хэдийгээр Турк, Монгол хоёр өөр өөр нөхцөл байдалтай, биеэ даасан тусдаа үндэстэн хэдий ч тулгарч бай гаа асуудал нь ижилхэн. Манайхан үүнийг уншаасай гэж хүсье.

-Янз бүрийн цаг үед олон янзын хэлээр туурвисан зохиолуудыг барьж авахдаа үг сонголтуудыг зохиол бүр дээр өөрөөр хэрэглэх үү?

-Яг тэгнэ. Саяхан би Японы эртний харваачийн тухай ном орчуулсан. Энэ бүтээлийг эх хэл рүүгээ хөрвүүлж суухдаа дорно дахины өнгө аяс оруулахын тулд эртний Хятадын зохио лоос эхлээд харваачдын ту хай судалж байгаа юм. Тэгж байж уугуул үг хэллэгийг сонгож, бичлэгийн хэвээ Дор нын өнгөтэй болгоно. Харин барууны орчин үеийн өгүүлэмжтэй зохиол орчуу лахдаа уур амьсгалыг орчин үеийн, хөнгөн болгоно.

-Толь хэрэглэдэг үү?

-Хэрэглэлгүй яах вэ. Толь барьж суудаггүй орчуулагч нэгийг л мэдэх юм байна. Испанийн нэг орчуулагч байдаг юм. Мэдэхгүй үг гарч ирвэл тэндээ гацчихдаг гэсэн. Олон хоног тэр үгээ бодож яваад, бүр эрж хайж олдог юм гэсэн. Харин миний хувьд толь харалгүйгээр орчуулга хийх хэцүү. Ялангуяа мэргэжлийн нэр томъёо.

-Хамгийн сүүлд ямар ном орчуулав?

-Өөрийн сонголтоор дэлхийн шилдэг зохиолчдын өгүүл лэгээс орчуулж, “Аз жаргалтай төгсгөл” түүвэр бэлтгэсэн. Нэрнээс нь харвал дандаа аз жаргалтай төгсдөг өгүүллэгүүд байна гэж бодох байх. Удахгүй хэвлэгднэ.

-Та шүлэг, өгүүллэг бичдэг. Яруу найргийн номоо гаргасан уу?

-Би яруу найргийн “Хөх мэдэрхүй” бүлгэмд харьяалагддаг. Манай бүлгэмийнхэн бүгд тус тусын номтой. Бас бүлгэмийн антологитой. Хамгийн сүүлд би “13 дугаар сарын бороо” номоо хэвлүүлсэн. Одоо ойрын хэдэн жилдээ ном бичихгүй гэж бодож байгаа.

-Яагаад?

-Хүн өөрчлөгдөж, өмнө- хөө сөө ялгарч байх хэрэгтэй. Одоо ном гаргана гэвэл өмнөх тэй гээ ижилхэн сэтгэл санаа гаар туурвисан бүтээл болчих гээд байна. Бид амьд байгаагийнх нэг цэгээс нөгөө цэгт шилжсэн гэдгээ мэдрүүлэх хэрэгтэй шүү дээ. Амьдралын нэг мөчлөгөөс нөгөө мөчлөгт шилжихгүй бол заавал ном гаргах хэрэггүй мэт санагддаг.

-Та тэгээд одоо амьд ралаа өөрчлөгдөхийг хүлээж байгаа юм уу?

-Тийм, тийм.

-Таны амьдрал өөрчлөгд өхөд хэчнээн хүчин зүйлс нөлөөлөх бол?

-Гадаад ертөнцөд өрнөж байгаа амьдрал нэгэн хэвийн санагддаг. Харин жинхэнэ өөрч лөлт дотроо л байдаг юм шиг ээ. Дотоод ертөнцийг хөдөлгөөнд оруулна гэвэл маш олон хүчин зүйлс багтах биз дээ.

-Дотоод ертөнц тань хэдэн удаа хөдөлгөөнд орж байсан юм бэ?

-Цөөхөн байх аа. Амьдралын хүчтэй донсолгоонууд л на майг их өөрчилдөг. Жишээ нь би гуравдугаар ангид байхдаа эмээгээ алдчихаад нэг их өөр болсон. Түүнээс хойш шүлэг бичиж эхэлсэн. Есдүгээр ангид байхдаа Б.Одгэрэл ахын номыг уншчихаад яруу найргийн талаарх бодол маань өөрчлөгдсөн. Яг л дотор минь огт өөр зүйл ороод ирчихсэн юм шиг болно. Эцэстээ хүмүүс бүхнийг мэдэж гүйцэхгүй боло хоор нэг сэдвийг барьж аваад, түүгээрээ гүнзгийрэхийг хүссэн дээ.Тэр нь утга зохиол байж таарсан.

-Гэхдээ эсрэгээрээ утга зохиолыг туурвихын тулд бүх талын мэдлэгтэй байх хэрэгтэй биш үү?

-Утга зохиол хүний бүхий л амьдралыг хамардаг учраас өргөн мэдлэг шаардана л даа. Гэхдээ би уран зохиолд гүнзгийрэх гэж байна гээд мал аж ахуй судлаад байх шаардлагагүй шүү дээ. Л.Борхесийг орчуулах юмсан гэж олон жил бодлоо. Гэхдээ Л.Бор хесийг орчуулахын тулд эрт ний Грекийн уран зохиолыг нэвт шувт уншихаас өөр аргагүй болж байна. Барууны уран зохиолыг уншихын тулд Библийг судлах хэрэгтэй болсон. Ингээд зарим салбарт нэвтрэхээс аргагүй л болж байна. Ялангуяа байгалийн шинжлэх ухааныг мэддэг байвал уран зохиолын бус орчуулгад хэрэгтэй гээд л... Бас хошин шог орчуулах хэцүү. Үндэстэн бүрийн уур амьсгалаар хөгждөг болохоор тэр байх. Үг, хэлийг орчуулаад байж болохгүй.

-Тэгэхээр зохиолын амин сүнсийг нь барьж орчуулах хэрэгтэй болох нь ээ?

-Зохиолын уур амьсгал, сэтгэлийг буулгах хэрэгтэй. “Шинэ хэл сурч шинэ сүнстэй болохтун” гэж үг бий. Яг түүн шиг амин сүнсийг нь мэдрэх хэрэгтэй юм болов уу.

-Таны бичиж байгаа зүйлс сүнстэй юу?

-Сүнстэй л гэж боддог ш дээ. Бусдын бичсэнийг хөрвүүлж байгаа хүн заавал сүнстэй байдаг.

-Таны сүнс эрэгтэй, эмэгтэй зохиолчийн алийг нь гаргууд “таньдаг” бол?

-Эмэгтэй яруу найрагчдад дуртай. Бас эрэгтэйчүүдийн үр гэлжилсэн үгийг барьж авах гээд байдаг талтай. Гэхдээ миний шүлгийг эрэгтэйлэг гэдэг ш дээ. Эрэгтэй сүнсээр бичиж чадах байх аа.

-Таныг шинэ үеийн яруу найрагч гэдэг. Ер нь ингэж үе болгон хуваагаад байдгийг хэрхэн хүлээж авдаг вэ?

-Оросын утга зохиолынхныг алтан үе, мөнгөн үе гээд л 100, 100 жилийн зайтай хуваадаг. Харин бид 100 жилийн дотор гурав, дөрөв хуваачихаж байна. Бидний дараа үеийнхэн 100 жилд багтаагаад нэг үе болгочихож мэдэхээр юм. Тиймээс яруу найргийг үечлэх юм бол түвэгтэй болоод явчихдаг. Би өөрийгөө нэн шинэ үеийн яруу найрагч гэж хэлүүлэх дургүй.

-Таны хэтийн зорилго юу вэ?

-50, 60 жилийн дараа ч гэсэн одоо байгаа амьдралынхаа хэв маягийг алдахгүй байх.

-Хүүхэдтэй болохоор амьд ралын хэмнэл чинь өөрч лөгдөнө дөө.

-Тэр л хамгийн том асуудал болчихоод байна. Гэхдээ эргээд энэ хэв маягтаа орж болох байх шүү.

-Тэгвэл ойрын төлөвлөгөө?

-Хүмүүс жил болгон сайн ном гаргаад байх нь бий. Харин би өөр хүн юм шиг байна лээ. Уран бүтээлч эрэл хайгуул хийдэг хүн биш. Хэзээ хаанаас ямар санаа орж ирэх юм бол гээд хүлээгээд байдаг. Тэр санаа нь орж ирэх нь ч ховор юм. Тэгэхээр ном гаргах зай маань таван жил л байх болов уу.

-Үнэхээр юу ч бичиж чадахгүй болдог үе байдаг шүү. Бүр хоосон цаас ширтээд л суугаад байдаг...

-Надад бас тийм үе зөндөө бий. Гэхдээ би үүнийгээ орчуул гаараа нөхдөг юм. Орчуулга их зүтгэл шаарддаг. Тухайлбал, Ми шимагийн зохиолыг ор чуул на гэвэл түүний туурвил зүйтэй бичлэгийн хэлбэрээрээ тэнцэж байж л орчуулна. Тийм болохоор орчуулга өнд өр стандартаар бичих дасгал болдог. Тэнгэрийн эрхшээлийг хүлээж суух зуураа орчуулга хийгээд байх нь чухал юм уу даа. Уншаад л, уншаад л, гайхан бишрээд суумаар зүйл сийг тэр үл таних уншигч нар тайгаа хуваалцдаг. Нэг танил маань түүнийг бичдэг шигээ намуухан ярьдаг болов уу, гэж асууж байсан юм. Миний анзаарснаар Б.Баясгалан шүлэг шигээ яруу, үргэлжилсэн үг шигээ тод ярьдаггүй юм билээ. Харин өөрийнхөө толгойд эргэлдэх үй түмэн хүсэл зорилго, бодол эргэцүүлэл шигээ эмх цэгцгүй ярьдаг юм шиг ээ. Бид ний уулзалтын дараа Хүүхдийн шилмэл 108 зохиолын Эрд нэ сийн сан цувралын “Махаб харата” номыг надад бэлэг лэсэн юм. Энэ цувралын най ман ботийг орчуулсан тэр бээр хэзээ ч орчуулгаараа он гирч байгаагүй. Хэчнэээн ша лаад ч орчуулсан номныхоо тоог хэлээгүй. Ямартай ч түүний орчуулсан “Яруу найрагч” хэмээх Солонгос киног үзэж суухдаа уншаад л, уншаад л баймаар хүсэл минь улам ундарсан юм шүү.

ОРЧУУЛГЫН ТУХАЙ БЛОГ САЙТУУД

Дайрийгийн хүсэлтээр цуглуулсан хэдээ орууллаа.
Та бүхэн хэл хэлний орчуулгын блог сайт мэддэг бол нэмээрэй.
Нэгтгээд хадгалчихвал хэрэгтэй үед их тус болох биз ээ.

------------------------------------------------------------------------

Орчуулах эрдэмд шимтэгч оюутнуудын блог (ХИС-ийн Орчуулгын клуб)
http://translationclub.blogspot.com

Орчуулгын блог
http://mongoliantranslation.blogspot.com

Солонгос хэлний орчуулгын блог
http://orch.blogspot.com

Орчуулах оролдлого (Хятад хэлний орчуулга)
http://suyalas.blogspot.com/

Уянгын блог (“Орчуулгын нийтлэл”, “Орчуулгын өгүүллэг” булан)
http://uynaa.wordpress.com

Монголын мэргэшсэн орчуулагчдын хөгжлийн холбоо
http://mmoxx2010.blogspot.com/

Холширгон блог
http://ganzo-n.blogspot.com/

Кино орчуулгын баг (Хадмал орчуулга)
http://mongolsub.blogspot.com/

Хадмал орчуулгын блог
http://furisub.tk/

Манга орчуулгын баг
www.magicmanga.net

Сүрэнгийн блог (Япон хэлний орчуулга)
http://surensuren.blogspot.jp/

삶의 지혜 고전 (Солонгосын уран зохиолын орчуулга)
http://chinngu.blogspot.kr/

Үүрийн туяа (Японы уран зохиолын орчуулга)
http://uuriin-tuya.blogspot.com/

Дараа өдрийн тэмдэглэл (Уран зохиолын орчуулга)
http://bayasgalanb.blogspot.com/

Д.Дашмөнхийн хуудас  (Уран зохиолын орчуулга)
http://ubboys.blogspot.com/

Гадаад дууны орчуулга
http://tomongol.blogspot.com/

Б.Галаарид (“Орчуулгын тухай” булан)
http://galaarid.blogspot.com/

Какадугийн блог (“Орчуулгын талаар” булан)
http://kakadumn.blogspot.com/

Орчуулгын ном
http://kindlemn.blogspot.com/p/blog-page.html

Солонгосын "Нэйвер ком"᠎᠎᠎᠎᠎ сайт монгол хэлний толь бичиг, харилцан ярианы сантай болжээ

몽골어 사전
http://www.mndic.naver.com/

글로벌회화 - 몽골어 
http://phrasebook.naver.com/?targetLanguage=mn

Утасны апликэйшн бас байгаа юм билээ.
Хэрэглээд үзээрэй. 

몽골의 국기

 몽골의 국기를 소욤보(СОЁМБО)기(旗)라고 부른다. 직사각형이 3등분되어 있는데 중앙은 청색, 양측은 적색이다. 그리고 좌측 적색 부분에 국가 상징인 황색의 소욤보 문양이 있다. 중앙의 푸른색은 국가에 대한 영원한 충성, 좌우 붉은색은 부단한 전진과 번영을 상징한다. 소욤보는 표의문자로 몽골의 자유와 독립을 상징하는 전통문장으로, 1924년 제1회 대인민회에서 결정되었다. 소욤보 윗부분에 상징적으로 묘사된 불꽃은 가정과 국가의 번영을 의미한다. 불꽃 아래 부분은 태양과 달로서 몽골 민족의 발전을 상징한다. 달 아래에 위치한, 끝부분이 아래로 향한 것은 화살을 나타내는데 예리함과 대담함을 의미한다. 중간에 있는 가로로 그려진 두 개의 직사각형은 평등과 성실한 봉사를 의미한다. 직사각형 사이에 있는 두 마리의 물고기는 눈을 감지 않고 자는 물고기와 같은 경계심을 의미한다. 그리고 양쪽에 수직으로 그려진 직사각형은 성벽처럼 국가를 굳건하게 수호한다는 의미를 담고 있다. 몽골 국기는 1921년 처음 제정되었으며, 1924년과 1940년 변천 과정을 거쳐 1992년부터 현 국기가 사용되기 시작하였다. 출처: 몽골 개황, 2011.8, 외교통상부