Орчуулгын үндсэн зарчим, төрөл зүйл

http://jesanmuugii.miniih.com/index.php/home/post/8 сайтаас авсан уг бичлэгийн фонт нилээн эвдэрсэн байсныг сэргээн орууллаа. Ялимгүй алдсан байж болзошгүйг анхаарна уу.
------------------------
2010-03-24 10:46

ОРЧУУЛГЫН ҮНДСЭН ЗАРЧИМ

Орчуулга бол эх зохиолын хуулбар, тайлбар, хялбарчлал огт биш ээ. Энэ бүтээлч хөдөлмөр нь аливаа эохиол туурвилыг орчуулж байгаа хэлээр үнэн бодотой илэрхийлэн гаргахын нэр юм. Үүнийг бид орчуулгын ҮНЭН ЗӨВИЙН зарчим гэж нэрлэж байна. Орчуулгын үнэн зөв байх нь орчуулгын ажлын дээр дурдсан үе шат бүрд орчуулагч хэрхэн чармайн ажилласнаас ихээхэн шалтгаална. Гэтэл шинжлэх ухаан-технологийн эрчимтэй хөгжлийн үрээр машины орчуулга бий болсон нь хүмүүсийн ажлыг хөнгөвчилсөн асар их дэвщилт мөн бөгөөд ялангуяа хоёрдмол утгагүй шинжлэх ухаан-техникийн нэр томъёог бэлэн тохироо/оноолт/-гоор орлуулж цаг, хөдөлмөрийг маш их хэмнэж байгаа ч гэсэн машины орчуулга нь найруулга зүйн хувьд, ялангуяа хүний сэтгэл хөдлөлийн өнгө аясыг илэрхийлэн гаргах боломжгүй учир уран зохиолын орчуулгад өнөө хэр ашиглах боломжгүй байна. Энд орчуулгын бүтээлч шинж чанарын тухай ярих нь илүүц биз ээ.

Орчуулга хэрэв үнэн зөв байх зарчимд тулгуурласан бүтээлч хөдөлмөр мөн юм бол үүнд хүний бүтээлч ажиллагаа, сэтгэн бодох нарийн үйл явц, зайлшгүй шаардлагатай, Гэтэл манайд орчуулгын зарчим, арга хоёрыг хольж хутгах нь мэр сэр үзэгдэж байна. Шинжлэх ухаанд энэ хоёр ухагдахуун бол өөр хоорондоо нягт уялдаатай ч гэсэн огт өөр асуудал юм. Зарчим /латины рrncipium-эхлэл, үндэс/ гэдэг нь ямар нэгэн онол сургаал болон ертөнцийг үзэх үзлийн утгыг заадаг байхад арга /грекийн methodos-судалгааны зам, арга барил/ гэдэг ухагдахуун бол ямар нэгэн зорилтыг шийдвэрлэх арга, бодот байдлыг онолын буюу практикийн талаас хэрэгжүүлэх арга барилын цогцыг хэлдэг. Жишээ нь орчуулгын онолд үгчлэх, утгачлах, тайлбарлах гэх мэтийн олон арга байдаг, харин орчуулгын зарчмын хувьд бидний бодлоор бол үнэн зөв байхыг чухалчилж байнаа. Энэ зарчмыг орчин үеийн орчуулгын онолд үндэс болгож байна. Гэхдээ үнэн зөвийн зарчмыг баримтлах нэрээр гадаад хэлний үг, нийлэмж үг, өвөрмөц хэллэг, өгүүлбэрийи бүтцийг яг байгаа хэлбэрээр нь буулгахыг эрмэлзвэл үгчлэх буруу арга барилд хальтран орох осолтойг орчуулагч бүр байнга анхаарах ёстой. Бид үнэн зөвийн зарчмын тухай онцлон тэмдэглэхдээ эх зохиолын агуулга, найруулга зүйн талыг чухалчилж байгаа юм. Энэ нь ялангуяа уран зохиолын орчуулгад илүү их ач холбогдолтой юм. Ийм ч учраас Оросын гарамгай орчуулагч, орчуулгын онолч К.И/Чуковский /1882-1969/ "Маршакийи орчуулга бол үсгийг үсгээр биш, харин шог хошныг шог хошноор, үзэсгэлэнтэй сайхныг үзэсгэлэнтэй сайхнаар сэргээж чадсанаараа хүчтэй байдгийг санацгаая" гэж онцлон тэмдэглэсэн байдаг.

ОРЧУУЛГЬШ ТӨРӨЛ ЗҮЙЛ

Орчуулгыг төрөл зүйлийн талаар

1/ Нийгэм-улс төрийн зохиол бүтээлийн

2/ Сонин сэтгүүлийн өгүүлэл, нийтлэл, мэдээллийн
хэрэглэгдэхүүний;

3/ Шинжлэх ухаан-техникийн эохиол бүтээлийн;

4/ Уран эохиолын орчуулга гэж ерөнхийд нь ангилж болно.

Гэвч зарим судлаачид өөрсдийн судлал шинжлэлийн үр дүнд дээрх ангиллыг хураангуйлах буюу задлан дэлгэрүүлсэн байх нь бий. Энэ боë жирийн үзэгдэл. Орчуулгыг тэгж хийх ёстой, эх зохиолын тийм бүтцийг тийм бүтцээр орлуулах хэрэгтэй гэсýн хатуу мөрдөх горим тогтоож болдоггүйн нэгэн адил орчуулгын төрөл зүйл тийм тийм байх ёстой гэж ганц хувилбарт хайрцаглаж болохгүй нь мэдээж. Бидний үзэж. байгаагаар орчуулгын төрөл зүйлийн дээрх таван ангилал орчуулгын өвөрмөц онцлогийг тусгаж байгаагийн дээр орчуулгыг төрөл зүйл тус бүрээр авч үзэхэд нэлээд тоймтой боломж олгож байгаа юм.

НИЙГЭМ-УЛС ТӨРИЙН ЗОХИОЛ БҮТЭЭЛИЙН ОРЧУУЛГÀ

Ухуулга сурталчилгааны хэрэглэгдэхүүн, засаг төрийн тогтоол зарлиг, нийгэм- улс төрийн зүтгýлтнүүдийн илтгэл, өгүүлэл, парламентын болон бусад их, бага, бүгд хурлын илтгэл шийдвэр зэрэг нийгэм-улс терийи чиглэлийн эохиол бүтээлийн орчуулга энэ төрөл зүйлийг бүрдүүлнэ. Нийгэм-улс төрийн зохиол бүтээлийн орчуулга нь яг тохирсон оноолт үг шилж сонгох, тэр оноолт нь хоёрдмол утгагуй байхыг орчуулагчаас шаарддаг. Тэгэхдээ итгүүлэх буюу маргах, эсвэл шинжлэх ухааны нотолгоог иш татсан эрс шулуун няцаашгүй үг хэллэг үе үе хэрэглэдэг нь энэ төрөл зүйлийн онцлог юм. Нийгэм-улс төрийн зохиол нь найруулга зүйн талаар олон үе дамжиж төгс боловсронгуй болсон байдгаараа нэр томъёо, хэллэг, найруулгын талаар тогтонги хэвшмэл болñон байдаг учир оруулахад нэг талаар аятай нөхцөлийг бүрдүүлэх боловч нөгө талаар жирийн нөхцөлд жирийн биш өнгө аÿсаар хэрэглэсэн үг, хэллэг орчуулгад санаандгүй бэрхшээл учруулж болно. Дээрхийг хураангуйлан товчоолбол нийгэм-улс төрийн зохиол бүтээлийн орчуулга нь эх зохиолын найруулгын онцлогтой уялдан өөрийн онцлогтой байна. Үүнд:

1/. Товч тодорхой, нягт чигжүү, хэлний хэмннэлий эарчмыг хатуу баримтлах шаардлагатай.

2/. Олон үеийн турш тогтож хэвшсэн нэр томьёо, хýллэг, хэлхэцийг өргөн хэрэглэдгийг орчуулагч аль болохоор өнгө төрхийг нь алдагдуулахгүйгээр илэрхийлэн гаргахыг чармайх ёстой. Ялангуяа хураасан үã элбэг тохиолддогийг зөв тайлах нь чухал.

3/. Үйлээс үүссэн нэр болон / “by reason of”, “en vertude”, “en vertud de, en azon de”, “на оснований” үндсэн дээр: “with the aim”, “dans le but de”, “con /e1/objeto de”, “в целях”- зорилгоор зэрэг/ нэрээс үүссэн угтвар үг/“in conneccion with”, “en rapport aves qch”, “con /la/relacion”, “в связи с тем что”, “-тай уялдан, -тай холбогдон" зэрэг/ бүрэлдмэл холбоо үгс үе үе их хэрэглэдэг.

4/. Хүүрнэлийн аястай болон нэрлэсэн, тоочсон өгүүлбэр зонхилдогийг орчуулгад мөн тэр хэлбэр, найруулгаар нь илэрхийлэх ёстой. 5/. Өгүүлбэрийн үгийн шууд дараалал давамгайлдаг. 6/. Хүний сэтгэл хөдөлгөх өнгө аяс бараг байхгүй, тэгэхдээ нийлмэл өгүүлбэрээр учир шалтгаан болон логик утгаар санаагаа илэрхийлдгийг орчуулагчид эрхбиш анхаарах ёстой.