Огноо: 2007-09-13 14:19:39
-Та дунд сургуулийн монгол хэлний хичээлийн агуулгыг шинэчлэх ажлыг голлон удирдсан. Агуулгыг єєрчлєн шинэчлэхийн учир юу байв?
-Ємнєх сургалтын агуулгын онол, vйлдэл хоёр нь саланги тасархай явж ирлээ. Бид vндэснийхээ хэлийг жинхэнэ нэр, тэмдэг нэр гэх зэрэг бvтцийг судлах маягаар сурч ирсэн. Хэлний хэлбэрийн бvтцийг ойлгосноор хvн зєв боловсон ярьж, бичдэг болж чадахгvй. Харин жинхэнэ нэрийг хаана яаж хэрэглэхийг прагматик хэрэглээ талаас нь заах нь чухал. Vгийг утгат хэсэг, єгvvлбэрийг гишvvдээр задлахыг чухалчлах болсон тул зохиох найруулах чадвар суулгах ажил битvvхэндээ орхигдох болсон байна. Vvнийг хэл шинжлэлд идэвхгvй хэл зvй, нvцгэн хэл зvй гэж vздэг. Тиймээс зохиох найруулах эрдэмд сургах идэвхтэй, бvтээлч хэл зvйд сургах шаардлага нэн тулж ирээд байна.
-Агуулгын шинэчлэлийг багш нар хэр хvлээн авч байна вэ?
-Монгол хэлний боловсролын агуулгын єєрчлєлтийг нэлээд эртнээс эхэлсэн. Єєрчлєлтєд дургvйцэх багш нар мэр сэр байдаг. Манай багш нар хуучинтайгаа их зууралддаг. Багш нар хvvхдээр заасан зvйлээ эргэж хэлvvлэх гээд байдаг. Хvvхэд юу мэдэх нь бус, юу чадах нь чухал. Хэлний хэлбэр заагаад байвал хэдэн жилийн дараа хvvхдvvд маань Д.Нацагдоржийн зохиолыг ч ойлгохгvй болж матадгvй.
-Дунд сургуулийн сурагчид монгол хэлний хичээлийг хэрэггvй мэтээр vзэх нь бий. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?
-Хамгийн уйтгартай хичээл бол монгол хэлний хичээл гэж хvvхдvvд ярьдаг. Монгол хэл амар хялбар санагдаж байна гэдэг хvvхдийн оюуны чадварт хvрч амтагдахгvй байна гэсэн vг. Монгол хэлний хичээлд хvvхдийн оюуны хvч чадлаа шаардах зvйл ховор хомс байдаг. Ганцхан хэлбэрийг дагнасан зогсонги мэдлэгийг цээжлvvлж, зєвхєн задлах ажил хийдэг байснаас тэдний сэтгэх чадвар, ухаарах ойлгох, учирлах, эргэлзэх бодрол тєлєвшvvлэх нь хомсоджээ гэж болно. Хэлбэрийг дагнасан сургалтын чимээгvй дvлий урсгал олон он жилийг элээсэн тул тэднийг уйтгарын торонд хvлсэн байж болох юм. Иймд агуулга, арга зvйн шинэчлэл хийхээс єєр замгvй юм.
-Сурах бичигт орсон эх зохиол хvvхдэд хvнддэж байна гэж багш нар ярьдаг?
-Ярианы хэлийг арифметиктай, бичгийн хэлийг алгебртай адилтгадаг. Тийм учраас суралцагчдыг бичгийн хэлнээ сургах нь монгол хэлний багшийн гол хєдєлмєр юм. Бичгийн хэлд суралцах нь насан туршийн vйл байдгийг эрдэмтэн мэргэд нэгэнт айлдсан байдаг. Тэгээд ч орчин vеийн гvн ухаанчид хэл бол сэтгэхvйн орон гэр гэж vзэх болсон. Гадаад, дотоодын том том роман тууж, найраглал, жvжиг vздэг атлаа монгол хэлний сурах бичигт ганц хоёр нvvр эх оруулахад хvндэдлээ, балчирхан амьтдыг ингэж махыг нь идээд яахав гэж уухайлан уулга алдах хvмvvс ч байх юм.
Балчир хvvхдийн сэргэлэн тунгалаг оюун ухааны багтаамж хирээсээ хэтэрсэн асар их багтаамжтай болохыг эрдэмтэд нэгэнт тоттоогоод байна. 12-14 нас гэхэд л ямар ч юмыг бодож сэтгэж чадах сэтгэхvй тєлєвшиж гvйцдэг байна. Нєгєє талаас хvн ертєнцийн тухай ухаарахдаа бvхэл бvтнээр нь буюу тухай тухайн эхээр хvлээж авдаг. Ємнєх сургалт нь анализаас синтезэд шилжих замаар сургана гэдэг боловч тvvндээ тєдий л хvрсэнгvй.
Харин бидний тавьж буй зорилго бол бvхлээс хэсэгт, ерєнхийгєєс тодорхойд шилжvvлэх байдлаар эх хэлээ эзэмшvvлэхийг чармайж байна. Монголчууд vсэг нvдэлж, vг холбож эхэлмэгц Оюун тvлхvvр, Цаасан шувууны vлгэр уншуулж, улмаар тал бичээч, эх зохиогч болгодог байсныг санах хэрэгтэй. Харин 1960-аад оны сурах бичигт "Усны шувуу ирэв. Нусны алчуураа угаав" гэх мэтээр саланги vг єгvvлбэр дагнах болсон нь сурагчдын танин мэдэх нvдийг боох болсон. Vvнийг дагалдаад ганц нэг vг єгvvлбэрийг хаа гуяар нь салгах тєдийгєєр хязгаарлан хэт хялбарчлахын аянд мордоцгоох болсон билээ. Нєгєє талаас эхийг задлах нь эх зохиох, тухайлбал, эсээ бичих суурь дэвсгэр болно.
-Дэлхийн улс орнуудын бvх шатны сургуульд эсээ бичvvлж шалгалт авдаг. Манайх дунд сургууль тєгсєгч болон их, дээд сургуульд элсэгчдээс эх зохиолгон шалгаж болдоггvй юм уу?
-Vнэхээр оносон асуулт байна. Бичих эрдэмд суралцах гэгч нь эх зохиож найруулах мэдлэг чадвар дадалтай болохыг хэлж байгаа юм. Юм бичиж найруулна гэдэг хамгийн хvнд хєдєлмєр. Эсээг хvн бvхэн хялбархан биччихэж чадахгvй. Бичиж найруулах гэдэг vндэснии болоод хувь хvний онцлогийг хадгалдаг. Хэдийчинээ євєрмєц найруулгатай байна, тєдийчинээ хувь хvн єєрийнхєє чадварыг илэрхийлж байгаа хэрэг. Д.Нацагдорж, Б.Ринчен, Б.Лхагвасvрэн, Ж.Лхагваа, Б.Баабар, Л.Єлзийтєгс зэрэг єєрийн найруулгаа бий болгосон хvмvvс байна.
Хэн ч мэдээжийн зvйл бичээд байвал найруулах чадвар сайн биш гэсэн vг. Гэтэл эх зохиолгож шалгахын оронд зєвхєн мэдлэг шалгах ажлаа л хийсээр байна. Ийнхvv мэдлэгийг бус, чадварыг шалгахын тулд эсээ бичvvлэх нь бусад оронд хэвшил болсон зvйл. Иймээс давын ємнє, эсээ бичvvлж, суралцагчдынхаа чадвартай чадваргvйг шалгах нь багш нарын эрхэм зорилт болно. Vзэгний савны талаар ч хvн сонирхолтой зvйл бичиж болно. А.П.Чехов "Би юуны ч тухай бичиж чадна. Сандлын тухай ч бичнэ" гэж аархсан байдаг.
Эх зохиох найруулах эрдэмд сургая гэж байгаа л бол утгын талыг эрх биш vзэх нь зайлшгvй юм. Аль нэг юмын тухай єєрийн бодол саналаа илэрхийлэн бичихийг цогц чадамж гэж болно. Эсээ бичvvлж сургахын гол учир vvнд оршино.
-Та дунд сургуулийн Монгол хэлний олон ангийн сурах бичгийг зохиосон. Хvvхэд нэг сургуулиас нєгєєд шилжихэд сурах бичиг нь таарахгvй байна гэж эцэг эхчvvд ярьдаг. Энэ ямар учиртай вэ?
-Олон жил нэг сурах бичгийг vзэж ирсэн нь хялбар мэт боловч нэг загварын зогсонги сэтгэхvйтэй болохын vр хєврєлийг нээж єгєх болно. Таарсан зохисон нь хамаагvй, бvгд л нэг загварын хувцас ємсєж явахтай адил биш vv. Хувилбарт сурах бичиг нь агуулга нээлттэй, сонголт чєлєєтэй гэсэн зарчмын гэмээр баримтлалаас vvдэлтэй. Эх хэлээ эзэмшсэн эсэхийг чадварын тєвшинд шалган vнэлэх болсон учраас уул сэдвийг тухайн суралцагч vзээгvй байсан ч тvvнтэй тєстэй зvйлийн учрыг олдог болсон байх ёстой.
Багш нар агуулгын єдєрчилсєн тєлєвлєгєєг ширхэгчлэн гаргаж, тvvнийгээ ягштал мєрддєг байсан нь сайн хэрэг боловч тvvнийгээ нэгтгэж чадалгvй талаар нэг тараах нь бий. Харин одоо бол багш гол гол сэдвийг сонгон зааж, vлдэх хэсгийг сурагчийн хувь болгон vлдээх болж байна. Энэ бол мэдлэгт бус, чадварт тvшсэн сургалт болох учиртай билээ. Иймээс чадвар, нарийвчилбал, цогц чадамж гэдэг нь мэдлэгээс ихээхэн хийсвэр юм шvv. Хийсвэрээр сэтгэх чадвар тєлєвшєєгvй, томоотой сууж сурсан залхуу хєвгvvд охид олширвол хичнээн гунигтай вэ.
-Дунд сургуулийн шинэ сурах бичигт элэнц хуланцын мартагдсан vг хэллэгийг заах юм, энэ чинь хэнд хэрэгтэй юм бэ, одоо чинь цаг єєр болсон гэх хvмvvс байдаг?
-Энэ бол эх хэлээ эзэмшихийг хялбарчилсны гай, утгыг гээсний уршиг. Хуучин хэлний хэлбэр их зааж байсан учраас бид vндэснийхээ хэлц vгийг мартаж эхэлж байна. Энэ нь нэг талаар ахуй єєрчлєгдсєнтэй холбоотой. "Бууцны хэл" гэж хэлбэл одооны хvvхдvvд ойлгохгvй. Єнєєдєр дэлхий дээр олон хэл устаж байна. Даяаршил явагдаж буй vед жижиг хэлнvvд устаж алга болдог. Улс vндэстний євєрмєц хэлц бол олон мянган жил євєг дээдсээс уламжилж ирсэн хэлний дархлаа болсон зvйл байдаг. Хэрvvлийн алим гэхээс яс хаях гэж хэлэх нь монгол хvнд илvv ойлгомжтой. Євєрмєц хэлц бол оюуны соёл єв болдог. Vндэснии соёл бахархал суугаагvй хvн гадны юмыг сонирхдог.
1999 оны наймдугаар ангийн сурах бичигт євєрмєц хэлцийг ангилж задлаад оруултал хvvхдэд хvндэдлээ гэж зарим багш, эцэг эхчvvдийн дунд ярьдаг. Хvнд байна гэдгийг би хvлээн зєвшєєрдєггvй. Усны шувуу ирэв гэх мэт ийм юм заачхаад сууж байдаг. Эх хэлний хичээл vгийн урлагийг эзэмшvvлэхэд анхаарах ёстой. Хэлний хичээл, уран зохиолын хичээл хоёр бол нэг юмны хоёр тал. Хэлний гvн утга, vгийн урлагийг эс хайхран, зєвхєн язгуур, дагавар, єгvvлэгдэхvvн, тодотгол гэх мэт шинжлэх ухааны хатуу ухагдахуунаар дагнан цэнэглэж байснаас яруу сайхан єгvvлэхийн амт шимтийг амсалгvй єсєж, эх хэлний бахархал нь унтрахад хvрч байна.
Сэтгэснээ эх хэлээрээ илэрхийлэх чадвар хомс болохын хирээр харь хэлний нєлєєнд хялбархан єртємхий болж, "хавдалт єгєх, харвалт єгєх, ач холбогдол єгєх, утсаар холбогдох, анхаарлын тєвд, єндєр хэмжээний уулзалт, хєдєє амьдрах, халуун цэг, хэрvvлийн алим, арга хэмжээнд оролцох" гэх мэт vгчилсэн орчуулгын эв хавгvй vг хэллэг олшрох болжээ.
Харь хэлний vг хольж, нойлын ногоон тэг, нойлын єрєє, нойлын цаас, нойлын утас, нойл заах, номер нэг гэх мэтээр эрлийз хурлийз vг элбэгшлээ. Эх хэл маань ингэж булингартах болсон нь хэлний дархлал болдог хэлц мартагдсанаас vvдэлтэй юм. Vндэстний євєрмєц онцлогийг олон мянган жил хадгалж тээсээр ирсэн хэлц хэллэг нь ухагдахуун тєдийгvй, ухахууныг агуулсан соёлын "сvегэр" нэгж болдог. Уламжлалт соёлын vг хэллэгийг "сvегэр" гэдэг. Энэ бол "Нууц товчоон"-д буй мартагдсан vг юм шvv. Vvнийгээ бид гээвэл оюуны эрдэнээ гээнэ гэсэн vг.
-Дунд сургуульд монгол хэлний хичээлийн цаг их багассан гэсэн?
-Бусад хичээлийн цаг нэмэгдээд монгол хэлний хичээлийн цаг багассан. Монгол хэлээр ярьж чадах юм чинь монгол хэл заах нь илvvц гэх нь ч бий. Монгол хэлний хичээл шаардлагагvй гэж vздэг хvн битvvдээ олон болсон учраас цагийг хасч байна. Байгалийн ухааны хичээл бол даяаршлын шинжтэй.. Даяаршлын шинжтэй зvйлийг хэт шvтвэл vндэсний зvйл нь амархан алга болно. Хэлний бодлогыг бvх тєвшний сургалтад бодох ёстой. Чадварын тєвшинд хvvхдээ сургах шаардлага тавигдаж байна. Хvvхэд чадвар суусан бол єєр хувилбар сурах бичгийг тєвєггvй ойлгож, зохих зvйлийг хийж чадна.
-Монгол хэл эвдэрч байна гэж ярих юм?
-Нарийн хянаж vзвэл монгол хэл тийм их эвдэрч эрлийз болж байгаа зvйл одоохондоо байхгvй. Харь vг ярианы хэлэнд vер мэт цутган орж байна. Зарим харь vг хэлц маягтай болж залуучуудын амнаас салахгvй болсон байна. Харь vг хэлц болно гэдэг хамгийн аюултай. Vгчилсэн орчуулгын vг, ярианы vг цаашдаа утга зохиолын хэлэнд нєлєєлж магадгvй. Бичгийн хэл олон зуун жил уламжилж ирсэн нарийн дэг журамтай. Ярианы хэлэнд бид стол гэж ярьж болно. Харин бичихдээ ширээ гэдэг vгийг сонгож бичнэ. Энэ мэтээр хэлний засаглал хомсдож, хямрал удаанаар vргэлжилбэл "стол" гэдэг нь ширээгээ тvрж магадгvй.
-Ийм алдааг хэрхэн засах ёстой вэ?
-Франц зэрэг хєгжингvй оронд хэлний нарийн хууль vйлчилдэг. Бvдvvлэг vг хэллэг хэлбэл торгодог хvртэл журамтай. Харин манайд тєрийн хэлний хууль гэсэн их ерєнхий хуультай. Сургалтад ийм зvйлийг оруулаагvй учраас хvн дуртай vг хэллэгээ хэрэглэж сурдаг. Их дээд сургуулийн бvх ангид найруулга зvйн хичээл орох ёстой. Техник болон анагаах ухааны сургуулийн дэргэд монгол хэлний нэг тэнхим ажиллах ёстой. Монгол хэлний хэдхэн хvн яриад засрах зvйл биш. Сvvлийн vед хэлийг нийгмийн гэхээсээ илvv байгалийн шинжтэй гэж байна. Харь vг хэлэнд их орвол хэлний аялга хvртэл эвдэрдэг. Аялга єєрчлєгдвєл тухайн хэлний тал нь алга болно гэсэн vг.
-Таны "Vгийн гарлыг мєшгєх нь" бvтээлийг их сонирхон уншдаг?
-Миний хувьд, монгол vгийн гарал vvслийг ухаж тєнхєж хэд хэдэн ном бичсэн. Vгийн гарал нь хэлний генетик юм. Эртний монгол хvний яаж сэтгэж байсан нь vгийн гарлаар гарч ирдэг. Монгол хэлний vгийн гарлыг соёлт хvмvvс их сонирхдог. Монголчууд нvдийг яагаад нvд гэж нэрлэв гэдэг нь сонин л доо. Нvд гэдэг нудрах гэдэг vгтэй холбоотой. Юмыг нvдээрээ харна гэдэг цаад юмыг нvдэж задалж ойлгоно гэсэн vг. Монгол хэл маш эртний хэл гэдэг нь мэдэгддэг. Монгол хэлэнд авиа дуурайсан болон дvрслэх vг маш олон байгаа нь эртний хэл болохыг баталж байна. Монгол хvн их дvрслэг сэтгэлгээтэй. Тиймээс уран цэцэн єгvvлэх авъяастай. Арзайх, бурзайх гэдэг хоёр vгийн утгыг монгол хvн ойлгоно. Гэтэл гадаад хэлэнд яаж буулгах вэ гэдэг vvнийг орчуулахад хэцvv. Орчуулахад хэцvv байна гэдэг бусдаас ялгарах сэтгэлгээ монголчуудад байна гэсэн vг.
Зууны мэдээ 218 (2666)
"Усны шувуу ирэв. Нусны алчуураа угаав" гэж нээрээ тасархай хэллээ. Хахаха.
ReplyDelete