http://indian.miniih.com/index.php//home/post/97
Сонгодог шүлэг орчуулж, бие биетэйгээ туршлага солилцдог залуус цахим ертөнцийн нэгээхэн хэсэгт “нөхөрлөдөг” тухай ярихад А.Амарсанаа гэдэг хүнийг хамгийн түрүүнд нэрлэмээр болно. Энэ хүний орчуулгыг би таван жилийн өмнөөс мэдэх юм. Сайн найрагчийн сайхан шүлгийг эх хэлнээ хэрхэн хөрвүүлснээс нь үзсэн тэрбээр олон хүнийг сонгодог шүлэгт “уруу татсан” нь эргэлзээгүй. Хамгийн гол нь яруу найраг сонирхогч залуус шүлгийг эх хэлээр нь уншиж, орчуулах оролдлого хийхэд тусалж, зөвлөгөө өгдөг байсанд нь талархах юм шүү.
Уйгагүй хөдөлмөр шаарддаг энэ “ажил” Б.Амарсанаагийн сонирхлыг дэндүү ихээр татдаг юм. Нэг үгээр хэлэхэд Амарсанаа сонгодог шүлэгт донтон дурласан нэгэн билээ. Яръж байхдаа хацар нь үл ялиг хонхойдог энэ хүн нүд руу цоо ширтэж, гараа байн байн толгойдоо хүргэдэг бөгөөд хуруугаараа юуг ч юм дурслэх шиг “зангана”. Энэ зуршил нь өөрт нь зохихыг яана. Учир нь нэг дууны өнгөө хувиргалгүй, нэг “өнгөөр” ярьдаг. Харин та түүний нэг “өнгө”-тэй ярианаас олон өнгийн бодлыг “харах” ёстой юм шүү…
-Орчуулга, тэр дундаа шүлгийн орчуулга халширмаар “ажил” биш гэж үү?
-Орчуулга хийнэ гэдэг нь зарим тохиолдолд бичихээсээ илүү түвэгтэй ажил байдаг. Ихэнх хүмүүс орчуулагчдын ажлыг ойлгодоггүй. Мэдэхгүй үгээ зүгээр л “Алтангэрэлийн толь”-оос таарах үгсийг сонгож, эмх цэгцтэй өрөхийг орчуулга гэж үздэг хүн ч бий. Тиймдээ ч нэг хуудас орчуулгыг 1000-100,000 төгрөг хүртэл ханшаар үнэлдэг. Энэ бүгдээс хамгийн хэцүү нь мэдээж уран зохиолын орчуулга. Учир нь тэр хүн эхлээд өөрийн мэдрэмжээ хамгийн дээд хэмжээнд гаргаж, дараа нь уншигчдад зориулан найруулсан байдаг. Тиймээс би уран зохиол орчуулагчдыг хамгийн ихээр хүндэтгэдэг юм. Зохиолчид ямар нэгэн нөлөөлөл болон онгодын хүчин дор өөрийн туршлага, туулсан амьдралдаа тулгуурлан бүтээлээ туурвина шүү дээ. Харин орчуулагчид өөрийнхөе сэтгэл хөдлөлийг үл ойшоож, тухайн зохиолчийн санааг ойлгож, мэдэрснээ буулгадаг. Тэгэхээр орчуулга нь бичгийн ажлын хүнд хэлбэр болж таарна. Энэ бол үнэлж баршгүй том ажил. Гэтэл дөнгөж сургууль төгссөн хэлний сургуулийн төгсөгч гэхэд нэг хуудас материалыг 5000 төгрөгөөр орчуулдаг шүү дээ. Гэтэл манай урдаа барьдаг Гомбосүрэн, Аким, Цэдэндорж зэрэг орчуулагчид уран зохиолын хэлбэрт оруулсан орчуулгаа ном болгоод 10,000-аар л зардаг шүү дээ. Тэгэхээр номын борлуулалт тэдний сэтгэлийг тэжээдэггүй юм. Харин бусадтайгаа тэрхүү сонгодог зохиолынхоо мэдрэмжийг хуваалцах нь хамгийн том шагнал байх даа.
-Тухайлбал та орчуулга хийхдээ юуг түлхүү анхаардаг вэ?
-Тухайн хэлний онцлог, илэрхийллийн ялгаа зэргийг анхаарахыг хичээдэг дээ. Шүлгийн орчуулгын хувьд тухайн үндэстний шүлэг бичих, зохиох онцлогийг судална. Үүнээс гадна шүлгийн төрлүүд өөр өөрийн гэсэн сүүл толгой холболт, нэг мөрөнд байх үеийн тоо, үеийн аль хэсэгтээ өргөлттэй байх вэ гэдгээс хамааралтай. Орчуулга хийж байхдаа анхаарсан бас нэг зүйл бол бол Монголын тууль, ардын аман зохиолын дуу шүлэгт гурван үг, зургаан үе түгээмэл ажиглагдаж байсан. Тиймээс жаахан эртний туульс, шүлэглэл зэргийг орчуулахдаа үүнийг анхаарах хэрэгтэй байх. Үнэнийг хэлэхэд би орчуулга хийхдээ юуг анхаарах ёстой гэдгийг хэлэх хүн биш л дээ. Зүгээр л хувьдаа юуг анхаардаг талаараа хуваалцаж байгаа юм шүү.
-Яг ингэж орчуулна гэвэл амаргүй юм биш үү. Монгол хэл хатуу болохоор англи шүлэг бүр ч хэцүү байх.
-Одоогийн манай хип хопчдын “үглээнд” сүүл холболт болон үе өргөлтийг тэнцүүлэх үзэгдэл их ажиглагдаж байна. Энэ бол цэвэр өрнөдийн орнуудын шүлэг яруу найргаа бичих бүтэц, хэлбэр байгаа юм. Гэтэл үүнийг нь монгол хэл дээр хэрэглэж болохыг манайхан харуулж чадаж байна. Тэгэхээр эх хэлээ сайн сур, судал. Сурах судлах нь дан ганц унших биш бас бичихийг хэлж байгаа хэрэг. Би ч тэрхүү сурах хэрэгтэй хэсэгт нь багтаж байгаа нэгэн. Ер нь орчуулагчид хадмал буюу үг бүрийг гээхгүй утга бүрийг гаргах эсвэл ойлгож, мэдэрч тайлбарлах гэсэн үндсэн хоёр чиглэлд хуваагддаг.
-Жишээ нь та ямар арга барилтай вэ. Ер нь яагаад яруу найргийг орчуулах сонирхолтой болсон бэ?
-Миний орчуулах сонирхол ч дээ. Хайр дурлал хүнийг юу ч хийлгэж мэднэ л гэж хэлье. Хайртай бүсгүйдээ (одоо гэргий болсон) өөрийгөө илэрхийлэх гэхээр чадал хүрдэггүй байлаа. Тэгээд л уран зохиолд дуртай юм хойно соннетийн мастер Шекспирийн зохиолыг орчуулсан даа. Би хувьдаа их сургуульд байхдаа “Орчуулгын онол” гээд Эрхэмбаатар зохиогчтой номыг үзэж, үндсэн ойлголттой болсон. Хаа очиж манай орчуулгын онолын багш зэгсэн сайн хүн байсан шүү. Дүрмийн хувьд бол өмнө нь хэлсэнчлэн тухайн шүлгийг бүтцийн болон илэрхийллийн хувьд л алдагдуулахгүйгээр орчуулах хэрэгтэй л дээ.
-Шүлгийг орчуулж болдоггүй гэж ярьдаг юм билээ…
-Шүлгийг орчуулж болно. Орчуулах гэдэг үг байгаа биз дээ. Үүнээс гадна орчуулах, хөрвүүлэх, хэлмэрчлэх гээд олон үг манай үгийн санд байна шүү дээ. Тэгэхээр аль хэлбэрийг нь сонгон авч хөдөлмөрлөхөөс ихээхэн хамаардаг. Харин мэдрэмжийг 100% буулгаж чадна.
-Өөрөө орчуулга хийдэг хүний хувьд одоогийн орчуулгын номйн талаар сэтгэгдлээ хуваалцахуу?
-20 жилийн өмнө ингэж асууж байсан бол онцсайн гэх байлаа. Сүүлийн хорин жилд Гомбосүрэн гуайн хэдэн орчуулгаас өөр даацтай, хүнд хүрсэн мән хүлээн зөвшөөрөгдсөн орчуулга хийгдсэн юм болов уу?
-Өдөр бүр л шинэ ном орчуулагдан, худалдаанд гарч байна шүү дээ. 20 жил гэдэг чинь дэндүү хол биш үү?
-Чейз, Дейл Карнеги, “Хэрхэн хурдан баяжих вэ”, “Хэрхэн гоё сайхан харагдах вэ” гэх мэт номуудыг л их орчуулсан шиг санагддаг юм. Буддын сургаал, шашны нэлээд сайн бүтээлүүд орчуулагдсан байх шүү. Гэтэл аль 1950-аад онд л оюутнууд “Жонон гуйлгачин хоёр”-ыг орчуулаад Б.Ренчин гуайд адлуулсан хэдий ч уншууртай л байсан байна. Залуу хүний хувьд хэлэхэд, ниигмийн үечлэлийн хувьд хойч үе нь өмнөх үеэсээ илүү байж чадахгүй бол тухайн нийгэм, үндэстэн мөхөж байна гэж үздэг. Гэхдээ шалтгааны үндэслэлийг харшуулан харах юм бол бидэнд ч гэсэн бодох зүйл олон гарч ирнэ. Тиймээс би орчуулагчдыг муулж болохгүй гэж үздэг. Учир нь тэд өнгөрсөн үеийнхээ шилдгийг өвлөн авч, хойч үедээ хүргэхээр хөдөлмөрлөж байгаа.
-Сүүлийн үед орчуулга оршуулга болсон гэж ярих болсон. Гэтэл та муу орчуулгыг ч хүлээн зөвшөөрнө гээд байх юм…
-Хэлээд шүүмжлээд засаад өгөхийн оронд надаас өөр хүн орчуулж чадахгүй гэсэн сэдлээр хэлсэн үгийн нэг л гэж үзэж байна. Орчуулж л байг л дээ. Оролдлого бүхэн муу гэсэн үг биш биз дээ. Харин тэр олон орчуулгын хувилбаруудаас хамгийн сайн болсныг нь шалгаруулаад тэтгэж, дэмждэг уншигчдын зөвлөл ч юм уу, орчуулагчдын зөвлөл байвал бүр догь шүү. Харин оршуулга гэж нэрлэгдэх шалтгааны тухайд ярьвал орчуулгыг мөнгөний ажил болгож байгаагаас болсон хэрэг. Тэр ч бүү хэл орчуулгын вэбсайт гараад, нэвтрэх эрхийг нь борлуулж байгаа сурагтай. Харамсалтай нь ойрын 10 жилдээ тиим боломж байхгүй. Учир нь хүний сэтгэлгәэг томъёолох боломжгүй. Чиний хэлээд байгаа тэр оршуулагчид эх хэлээ л сайн эзэмшээгүй юм байна даа гэсэн бодол төрүүлдэг. Харин зурагтаар гарч байгаа киноны хувьд бол арай өөр шүү. МҮОНТ- ийн дэлгэцээр гардаг кинонуудыг хангалттай сайн гэж үнэлж болно. Гэхдээ тухайн телевиз нь биш орчуулагчид л ажлыг нь хийнэ шуу дээ. Би ч гэсэн оюутан байхдаа “UBS Video” сувгийг анх нээгдэж байхад “Бурхан багшийн” тухай өгүүлэх хуүхэлдэйн киноноос эхлээд нэлээд хэдэн кино орчуулж байлаа.
-Киноны орчуулгаар дамжуулан олон төрлийн шинэ хэллэг “төрж” байгаа юм шиг санагддаг. Хэл хувьсаж байгаа нь орчуулгын аддаа юу?
-Хаанаас даа. Гэхдээ энэ асуултад хэл шинжээчид хариулах байх. Нэг зуйлийг сонирхуулж хэлэхэд англи хэл чинь өөрөе таван хэлний нийлбэр юм шүү дээ. Английн хөрсөн дээр байсан дарааллаар нь дурдвал кельт, латин, англо-сакс (герман аймгууд), викинг (дани, Флеминг), франц… Эндээс харахад хэл нь хэчнээн олон хувьссаныг харж болно. Дундад зууны үеийн Англид ярианы хэл өөр өөр байсан гэдэг юм билээ. Энгийн ардууд нь хоорондоо англиар ярьдаг байхад сум хийд, их сургуульд латинаар, хаад ихэс нь францаар ярьдаг байж. Тиим ч учраас англи сурагчид хэлний дүрмээс гадна түүний хэрэглээг ижил хэмжээнд сурах хэрэгтэй болдог.
-Тэгвэл энэ хугацаанд монгол хэлэнд хэр олон өөрчлөлт гарсан бол?
-Санскрит, төвд, хятад, орос хэлний нөлөө л байгаа болохоос биш үндсээр нь өөрчилсөн үйл явдал гарч байсангүй. Гарах хэрэгтэй гэсэн утгаар нь биш мэдээлэл болгож хэлж байгаа юм шүү. Эндээс үзэхэд хэл хувьсах буруу биш харин хувьсалд нь тааруулан тохируудан авч явах нь хэлний мэргэжилтнүүдийн хүлээсэн үүрэг байх.
-Манай орчуулагчид шинэ үгийг эх хэл рүүгээ хөрвуулэхдээ яадаг юм бол. Орчуулагчдын нэгдсэн зөвлөл гэж байдаг уу?
-Хэцүү асуулт байна. Жишээлбэл Гомбосүрэн гуайн орчуулгыг хэн хянасан бол?
-Бид яаж мэдэх билээ дээ.
-Харин тийм. Гэтэл орчуулсан бүтээлийг нь олон нийт болон сэхээтнүүд бүгд шимтэн уншиж байна. Үүний нэгэн адилаар олон олон орчуулгын ном унших эзнээ хүлээгээд лангуун дээр хэвтэж байгаа биз. Тэгэхээр дээрх асуултад “уншигчид” л хариулах байх даа.
-Уншигчид үргэлж мэргэн байна гэж байх уу?
-Хүн өөрөө ертөнцтэй харьцуулахад дэндүү богино настай гэтэл хүн өөрийнхөө байх үедээ л бүхнийг эрхшээх гээд байдаг ертөнцийн дайны эрмэлзэлтэй, шуналтай бодьгал. БНХАУ улс дөнгөж 60 жилийнхээ ойг тэмдэглэлээ. Гэтэл бид 800 жилтэйгээ золгосон. Мин улсыг эс тооцвол тэд сүүлийн 800 жилд ердөө 260 жил өөрсдөө засаг төрөө барьсан болж байх шиг байна. Тиймээс ч харьцангуйн онолыг гаргасан Эйнштейнийгойлгохоосоо ойлгохгүй нь их байдаг шүү дээ.
Яагаад гэвэл өөрийнхөө орчин, цаг ахуйгаа л үнэн гэж боддогт байгаа юм. Тиймээс орчуулгын жинхэнэ хянагчид бол уншигчид. Зөвхөн энэ үеийнхэн бус ирээдүй, хойч үе бүхэлдээ багтана. Бид одоо ч өөрийнхөө түүхээ хятад эх сурвалжаас тайлан уншсаар байгаа нь нууц биш биз дээ.
-Ер нь та яагаад орчуулгыг үндсэн ажлаа болгоогүй юм бэ?
-Би орчуулга хийж олсон мөнгөөрөө амьдарч чадах болов уу. Үгүй л байх. Тэгэхээр зүгээр л дуртай зүйлээ чөлөөт цагаараа хийж байх нь дээр…
Зав л гарвал шүлгийн орчуулга бариад суучихдаг энэ хүн “Трай-медиа”-ийн гүйцэтгэх захирал, “Телемакс коммуникэйшн” компанийн Маркетингийн албаны дарга гэсэн өдрийн албатай. Уншиж таашаах, орчуулах оролдлого хийх үдшийн таашаалтай нэгэн билээ. Амарсанаагийн орчуулгаас сонирхохыг хүсвэл www.literature.mn цахим тэмдэглэлээр нь зочилж болох юм.
Ангилал : Сонин хачин
Нийтэлсэн : CAHCAР
Сайхан ярилцлага болж.
ReplyDelete