Библийн Монгол орчуулгын товч түүх

Мараната-гаас
------------

Мягмар, 2009 оны 7-р сар 14 08:57
Xатгин П. Энх-Амгалан

Есүс Христгүйгээр Христийн шашин төсөөлөгдөхгүйн адил, Христийн шашингүйгээр дэлхий ертөнцийг ойлгоно гэдэг бэрх бизээ. Түүхийнхээ туршид Христийн шашин дэлхийн 5 тивд хэдэн мянган үндэстэн ястнуудын итгэл бишрэл болж, амьдралынх нь утга учир болсоор ирсэн. Өөр өөр цаг үед, газарзүйн байршил, хэл соёл, угсаатны ялгарлаас болж Христийн шашин үзэгдэх өнгө, хэлбэршил, онол сургаал-үзэл суртлаар дотроо ялгарч байсан ч, бидэнд нийтлэг нэг зүйл байсан нь Библийн хөлгөн судар байлаа. Библи бол Христэд итгэгчдийн хувьд Бурханы амьд үг сургаал, үл итгэгчдийн хувьд хүн төрөлхтний соёлын асар үнэт бүтээлд тооцогддог. Харин манайд заримдаа ухвар мөчид улс хэт хөнгөн үзэх явдал байдгийг нуух юун.

Монголчууд бид бичиг үсгийн нэн баялаг өвтэй улс. Монгол бичгийг бид Уйгур иргэнээс авсан гэдгийг дунд сургуулийн түүхийн хичээлд заадаг байлаа, цааш нь ухаж үзвэл Уйгурууд Согдуудаас авсан болж таардаг. Согд бичиг нь Сири бичгээс гаралтай. Сири хэл бол Арамей хэлний бүлэгт багтдаг, Арамей хэлээр нэгэн цагт Есүс Христ газар дэлхий дээр сургаалаа зааж байжээ. Тэр эрт цагт Сири, Халдейн худалдаачид дорно зүгт Торгоны замаар худалдаа эрхлэхийн хамтаар Христийн шашныг түгээн дэлгэрүүлж, мөн л тэрхүү замаар Христийн сургаалыг номлогчид Төв Ази, Хятад хүрч байсан билээ. Өрнө дахинд Латин хэл, Дорнод Европт Грек хэл соёл гэгээрэл, шашны хөгжлийн түлхүүр болж байсны адилаар, эртний өрнөд Азид Христийн шашны голлох хэл нь Сири хэл байсан тул дорно зүгт сургаал номлогчид Сири бичгийг хэдэн мянган бээр дамнуулан ийн зөөжээ. Ингээд бодохоор манай үндэсний бичиг үсгийн соёл Христийн шашинтай холбогдоод л ирдэг. Үүгээр зогсохгүй, өнөөгийн бидний хэрэглэж буй кирилл бичиг бол МЭ 10-р зуунд Византиас Славяньчуудын дунд Христийн шашныг номлож байсан ах дүү Кирил, Мефодий нарын бүтээл юм. Энэ бичиг үсгийг зохиохдоо тэд мөн л Библийн судрыг орчуулах зорилгыг агуулж байсан бизээ. Инээдтэй нь, бид Сирийн миссионеруудын хамтаар Төв Азийн өндөрлөгт ирсэн Уйгур бичигт тулгуурласан Монгол бичгээ хаяад, оронд нь Византийн миссионеруудын зохиосон бичгийг 1950-иад онд хэрэглэж эхэлжээ. Дуртай ч дургүй ч түүх иймээс хойш.

Монгол хэлээр Библийн судрыг орчуулах гэсэн хүчин чармайлт бол зөвхөн 20-р зууны явдал бус аа. Хэрвээ Их хаадын үеэс өмнө Христийн Несториан шүтлэгтнүүд Библийг орчуулсан баттай баримт байхгүй гэвэл хамгийн анх түүхэнд тэмдэглэгдсэн нь Ромын Католик шүтлэгтэн Монтекорвинийн Жаны 1305 онд Бээжинд хэвлэсэн гэх Шинэ гэрээ ба Дуулал болох ажээ. Монголчууд Тогоонтөмөр хааны үед Хятадаас хөөгдөн эх нутагтаа эргэн ирж, Хархоринд нийслэлээ шилжүүлснээс хойш хоёр ч удаа Хятадын их цэрэг Хархоринг галдан шатаасан түүх бий. Энэ үеэр асар их ном судар устаж үгүй болсон гэдэг. Тэр ч бүү хэл, Хятадын Мин улсын эхэн үед Хятад хэлээр бичигдээгүй бүх ном судрыг галдан шатааж байсны харгайгаар Монголын эрт цагийн бичгийн арвин их соёлын дунд Христийн шашны судар зохиолууд ч үрэгдсэн байхыг үгүйсгэх аргагүй. Хятадын түйвээний дараагаар, 16-р зуунд Монголд дахин хүчийг олсон Буддын шашныг дэлгэрүүлэгчид хуучин бөө мөргөлийн болон бусад шашны ном судар, эд өлгийн зүйлийг устгаж байсныг Монголын түүхчид тэмдэглэсэн байдаг. Ингээд үндсэндээ 1800-аад он гэхэд Монголын газар нутагт Христийн шашинтай холбоотой түүхэн бичиг соёлын өв үлдсэнгүй.

Христийн шашин дэлгэрүүлэх хийгээд Библи орчуулгын дараагийн их давалгаа өрнөд Азиас бус, харин Европоос орж ирлээ. Бидний сайн Монголч эрдэмтэн Иаков Шмидт 1815 онд Халимагт Шинэ гэрээний номуудыг орчуулан гаргалаа. Хожим нь энэ орчуулга дээр тулгуурлан нэрт монголч эрдэмтэн, археологч Алексей Позднеев хянан засварласан Шинэ гэрээг 1894 Шанхайд хэвлүүлэн гаргалаа. Үүнээс хойш нэг их удсангүй Лондон Миссионерийн Нийгэмлэгээс илгээгдэн Буриадад ажиллаж байсан Эдвард Сталлибрас, Уйльям Сван, Роберт Юиль нар 1840 Хуучин гэрээг, 1846 Шинэ гэрээг хэвлэн гаргасан байна. Сонирхуулахад, уг 1840 оны Хуучин гэрээний хувийг Японы нэгэн иргэн Монголд хувь хүнээс 300 ам.доллараар 1999 онд худалдан авсан байсныг миний бие нүдээр үзсэн билээ. Буриадад орчуулан гаргасан Библийн Шинэ гэрээг ариусган шүүж, дахин хэвлэх ажилд хожим нь Франс Ларсон татагдан орж 1913 Японд хэвлүүлсэн бол, Региналд Стюрт ч мөн Өвөр Монголд энэ чиглэлээр ажиллаж байлаа.

Ийнхүү Халимагт анх шангаа татсан Библи орчуулгын ажил, Буриадаар дамжин Өвөр Монголд орж ирлээ. Стюарт Гунзэл Шинэ гэрээний хяналтыг хийх ажлыг 1930-аад оноос эхэлж, 1952 онд Тайваньд хийж дуусгажээ. Хонконгийн Библийн Нийгэмлэгээс энэ Шинэ гэрээг Шинэ Тестамент гэсэн нэртэй Монгол бичгээр хэвлүүлсэн нь одоо ч гэсэн хүмүүсийн гар дээр байдаг. Витнэсс Ли хэмээх сектийнхэн эл Шинэ гэрээг кирилл бичгээр хөрвүүлээд Англи хувилбартай хавсарган тавьсныгаа Шинэ Гэрээс гэсэн нэртэйгээр гаргасныг манайхан санаж байгаа буйзаа.

Ингээд ерөнхийдөө бид 1990-ээд онтой золгож байгаа бөгөөд Монгол улсад Жон Гиббэнсийн буюу манайхны ярьж заншсанаар нарны зурагтай Шинэ гэрээ 1990 онд хэвлэгдэн уншигчдын гар дээр очсон. Үүнээс гадна бас дурдагдах ёстой нэг орчуулга бол Японы иргэн Китамура Акихитэгийн 1990-ээд оны дундуур гаргасан Шинэ гэрээ билээ. Манайхан уулны зурагтай гэж ярьж заншсан шиг санагдана. Өдгөө Монгол дахь Христийн чуулгануудын дийлэнх нь Монголын Библийн Орчуулгын Хорооноос гаргасан Ариун Библийг хэрэглэж байгаа билээ. Энэ орчуулгын төсөл 1994-2000 оны хооронд үргэлжилсэн хийгээд өмнөх орчуулгуудын давуу сайн талуудыг судлан харгалзаж, нэр томъёоны сонголтыг хийсэн юм.

Энэ бүхнийг товчхон дурсахад, Монгол түмний оюуны гэгээрлийн төлөөх Бурханы хайр энэрэл хийгээд эл агуу үйлсэд өөрсдийнхөө амь, гэр бүлээ хүртэл зориулан асан тэр л хүмүүсийн зүтгэл чармайлт юутай гэгээн. Та Христэд итгэдэггүй байж болох ч, уншигч танаа би "Библи бол хуушуур боодог цаас биш ээ, Библи бол цагийн шалгуурыг даван гарсан оюуны охь бүтээл юм шүү" хэмээн захин үлдээеэ. Бурхан таныг үнэн тийш хөтлөн дагуулах болтугай.