Д.ЧОЙЖИЛ: Намайг зарим нь Чейз Чойжил гэдэг байсан гэдэг

Зууны мэдээ сониноос
----------------------------
Огноо: 2006-11-01 11:24:59

Бvрэнханы Доржпаламын Чойжил. Манай нэртэй орчуулагчдын нэг гэдгийг ном зохиолд ойрхон хэн бvхэн мэдэх биз.

Тэрээр Ю.Семеновын “Хаврын 17 учрал”, “Амьд vлдэх тушаалтай”, И.Плиевийн “Говь Хянганд тулалдсан нь”, П.Чеховын “Сээхэлзvvр”, В.Шукшины “Ийм нэгэн залуу” Л.И.Брежневийн “Бага газар”, “Дурдатгал”, “Атар”… гэхчилэн олон ном зохиолыг орчуулж, орчуулахад нь оролцож байсан нэгэн. Мєн Англи, Америк, Франц, Итали, Герман, Японы нэртэй зохиолчдын номыг орчуулан Монголын уншигч олондоо єргєн барьсан гавьяатай хvн. Ерээд оноос хойш Ж.Х.Чейзийн адал явдалт зохиолууд энэ хvний орчуулгаар уншигч олонд хvрсэн. Нийтдээ 100 гаруй ном орчуулан, бас єч тєчнєєн номыг хянан тохиолдуулсан аж. Сонсголгvй хэрнээ бие дааж орос хэлийг сурч, ийм олон бvтээл хийсэн орчуулагч Монголд тvvнээс єєр vгvй л болов уу. Саяхан нас сvvдэр 80 хvрсэн євгєн гvvштэй хєєрєлдсєнєє толилуулж байна.

-Таны бага насны тvvхийг сонирхмоор байна. Тэр тусмаа орос хэлийг яаж сурсан тань их сонин санагдаж байна?

-Би багын л ном унших дуртай байв. Хорин настайдаа дvлий болчихоод номноос єєр нєхєр vгvй болов. Тэгэхэд уран зохиолын ном ховор байлаа. “Арван таван наст капитан”, А.С.Пушкины “Дубровский” гэхчилэн арав гаруйхан номтой байсан. Тэрийг юу байхав, дор нь уншаад дууссан. Тэднийгээ дахин дахин уншина. Заримыг нь бvр арваад удаа уншсан. Надтай хамт гэрэл зургийн дугуйланд сурдаг Абмэд гэдэг найз маань дандаа л том том орос ном сугавчилчихсан явах. Тэгээд л орос хэл сурвал ийм сайхан олон ном уншиж болох юм байна гэж бодоод оролдож эхэлсэн хэрэг. Тэр vед аятайхан сурах бичиг ч байхгvй. “Родная речь” хэмээх хоёрдугаар ангийн ном олоод vзэж эхэлсэн. Єдєрт 15 vг цээжилнэ. Мартчихна. Дахиад таарахаар нь эргэж санана. Овоо тогтооно. Арваад жил оролдож байж ойр зуурын юм орчуулахтай болсон.

-”Yнэн” сонинд орчуулагчаар ажиллаж байсан гэж сонссон. Тэр vед тєр засгийн тєв хэвлэлд айхтар шалгуураар авдаг байсан байлгvй?

-“Yнэн” сонины хоёрдугаар эрхлэгч намайг “Манай гадаад мэдээний хэлтэст ажилд ор” гэсэн. Тэр том сонинд мань мэт нь юм орчуулж барах болов уу гэж дотроо их л айж байсан. Сахал Банзрагч, Дашдорж, Самбуугийн Бадраа нарын хvмvvс ажиллаж байв. Тэр vеэс л миний орчуулагч болох зам мєр эхэлсэн.

-Самбуугийн Бадраа гэж том гvvштэй та тохой залгаж сууж байжээ. Тэр хvнтэй холбоотой сонин сайхан дурсамж танд их бий дээ?

-Бид хоёр нэг ширээний хоёр талд єєд єєдєєсєє хараад сууна. Бадраа надад орчуулгыг “А”-гаас нь эхэлж заасан ачтай хvн. Тийм хvмvvсийн дэргэд тэгээд єдєр бvр орчуулга хийгээд байхаар дороо дээшилдэг юм билээ. Бадраа бид хоёр нэг насаараа нєхєрлєсєн. Миний орчуулгын багш. Их тусч, нийтэч хvн. Бадраагийн эхнэр манай эхнэртэй танилцаад бас нєхєрлєсєн. Бид гэр бvлийн анд нєхєд. Зєвхєн орчуулагч тєдийгvй сэтгvvлч зохиолч… Лут амьтан байсан даа. Утга зохиол орчуулах арга барилыг би Бадраагаас л vлгэр жишээ авч сурсан..

-Та бол уран зохиолын олон ном орчуулсан хvн. Хамгийн анх ямар бvтээл орчуулж байв даа. Анх орчуулсан тууж єгvvллэг санаанд тань тодхон байдаг болов уу?

-1956 онд байна уу даа. Дэлэг эрхлэгч намайг дуудаад “Огонёк” сэтгvvл єглєє. “Эндээс Энэтхэгийн Чандрагийн нэг бvтээлийг орчуул. Уран зохиол орчуулахгvй юм бол ямар орчуулагч байх вэ” гэлээ. Тэр нь “Алыча” нэртэй єгvvллэг байсан. Тэр єгvvллэгийг нь бариад автал “Алыча” гэдэг нэрийг нь орчуулж мэддэггvй ээ. Хамт ажиллаж байгаа улс маань ч бас мэддэггvй. Бадраа гуай намайг дагуулаад Б.Ринчен гуай дээр орлоо. Тэр vед Ринчен гуай “Yнэн” сонины дэргэд орос хэлээр гардаг сэтгvvлийн хариуцлагатай нарийн бичгийн дарга байв. Тэрбээр хэсэгхэн бодож байснаа “Халуун дулаан газар ургадаг нэгэн тєрлийн жимсний нэр. Жимснээс арай том исгэлэн амттай жимс байдаг юм. “Бадриун лисээ” гэхэд болох байх гээд Ринчен гуай єєрєє надад бичиж єгсєн. Тэр ёсоор гарчгийг нь тавиад дэргэдээ толь бичиг дэлгэж тавьж байгаад л орчуулж дууссан. Тэр нь “Yнэн” сонинд гарсан. Тэр миний уран зохиолын анхны орчуулга байв. Тvvнээс хойш том жижиг 100 гаруй ном орчуулсан.

-Орчуулгынхаа ажлыг ямар vед хийдэг байв. Танаас єєр 100 гаруй номтой орчуулагч манайд бий болов уу?

-Тэр бvх номыг би дандаа ажлын бус цагаар хийсэн. Yнэн сонин, МОНЦАМЭ агентлаг, “Энхтайван социализмын асуудал сэтгvvл” гэхчилэн хэвлэл мэдээллийн байгууллагад насаараа ажилласан хvн дээ, би. Орой ажлаасаа ирж жаахан амарч байгаад нєгєє орчуулгаа нухдаг байв. Надаас єєр 100 гаруй ном орчуулсан хvн байхгvй байх. Г.Амар 100 гаруй ном редакторлосон гэдэг. Редакторлох нь орчуулахаас арай амар л даа. Би орчуулагчаа хийж байгаад л 1991 оны намар тэтгэвэрт гарсан.

-Зах зээл эхэлж, дээр доргvй бужигнаж байх vед та тэтгэвэртээ суусан юм байна. Тэр vед юм юм ховор тарчиг, амьдрал барзгардуу байсан. Тэтгэвэрт дєнгєж гарсан хvмvvсийн амьдрал бvр ч тvвэгтэй байсан болов уу?

-Хэцvv байсан. Тэр тусмаа оюуны vнэлгээ муу, ялангуяа орчуулгын ажлыг тоож хэрэгсдэг хvн ховор байв. Тэр vед би Чейзийн адал явдалт зохиолуудыг орчуулж хоолоо залгуулж байв. Орчуулгынхаа буянаар талхан дээрээ тvрхэх масло, сvvтэй цайтай байж дєнгєдєг байсаан, тэр хэцvv цагт. Тэр vед зарим нь намайг “Чейз Чойжил” гэдэг байсан гэдэг. Би Английн зохиолч Ж.Х.Чейзийн 20 гаруй романыг орчуулсан. Энэ хvнийг Америкийн зохиолч гэж хvмvvс бодоод байдаг юм. Америкийн тухай бичдэг болохоор нь тэгж боддог байх. Английн зохиолч шvv дээ.

-Анхны ном гэдэг тухайн уран бvтээлчид их урам зориг хайрладаг байх. Таны анхны ном хэн гэдэг хvний, ямар зохиол байсан бэ?

-И.А.Гончаровын “Жирийн нэг явдал” гэдэг сонгодог зохиол байсан юм. Тэр vед сонгодог зохиолыг тєдий л орчуулдаггvй байсан юм. Хамт ажилладаг байсан Ш.Доржготовт хэлсэн чинь “Чи бид хоёр л орчуулахгvй юм бол єєр муу хvн аваад муу орчуулга гарна шvv дээ” гэхээр нь зориг ороод орчуулсан. Мэдээж тааруухан болсон байх. Одоо орчуулах юм бол нэлээд єєр болох байх.

-”Хаврын арван долоон учрал” номыг гарахад уншаагvй хvн ховор байсан биз ээ. Тэр зохиолын vргэлжлэл дараагийн хэсгийг нь ч та бас орчуулсан гэл vv?

-Тэр номын дараагийн хэсэг “Амьд vлдэх тушаалтай” номыг орчуулсаан. Хэвлэх газар олдохгvй, гар бичмэл ноорог нь надад одоо байж л байна.

-Орос, Зєвлєлтийн уран зохиолоос олон ном орчуулсан байх. М.Шолоховын зохиолуудаас орчуулж байв уу?

-Би Шолоховыг орчуулаагvй. Харин С.Бадраагийн “Сэтгэлийг шинэтгэсэн нь” романы хоёрдугаар дэвтрийг редакторлосон. Тэр маань надад шулуухан сургууль болсон.

-Шинэ нийгэмд шилжсэнээс хойш Америкийн зохиолчдын олон номыг орчуулжээ, та. Энэ номыг залуус маань заавал уншаасай гэмээр зохиол олон бий биз?

-Байлгvй яахав. Уран зохиолд чинь хэн хvнд заавал хэрэг болохоор юм гарна шvv дээ. Америкийн зохиолч Сидни Шелдоны зохиолуудыг залуус уншаасай гэж бодож явдаг. Америкийн орчин vеийн сонгодог зохиол.

-Таныг ямар ч зохиолыг шууд барьж аваад орчуулчихдаг гэж сонссон юм байна?

-Тэр бол худлаа. Ямар ч орчуулагч тийм биш болов уу гэж бодож байна. Би орчуулах номоо дор хаяж хоёр удаа уншдаг. Эхлээд жирийн уншигч шиг уншдаг. Дараа нь цаас vзгээ бэлдэж байгаад зориуд тэмдэглэгээ хийдэг. Арав гаруй уншиж байж орчуулсан ном ч бий. Италийн их бичгийн хvн Жованни Боккачогийн “Декамерон”-ыг бол арваад уншиж байж орчуулсан. Эхлээд орчуулгаа гараар бичдэг байсан. Дараа нь бичгийн машин дээр хийдэг болсон. Одоо бол компьютер дээр шивдэг болсон.

-Хvний орчуулсан номыг хянан тохиолдуулж байхад эх зохиолынх нь утга санаанаас тэс єєрєєр орчуулчихсан тууж явсан тохиолдол бий юу?

-Янз бvрийн алдаа мадаг таарахыг алийг тэр гэхэв. Хэлний мэдлэг, ерєнхий боловсрол дутсанаас болж алдах явдал бас л багагvй байдаг даа. Нэг залуу орчуулагч “Маленькие крепкие груди” гэснийг “Бяцхан бадриун цээж” гэж орчуулсан байв. Энэ гурван vгэнд найруулгын нэг, утгын нэг, алдаа байна. Бяцхан бадриун цээж гэсэн нь жижигхэн том цээж гэсэн огт утгагvй vг болчихож байгаа хэрэг. Хоёрт груди гэсэн нь хэрэглэсэн утгаараа цээж бус, хєх, мээм гэсэн утгатай нь маленькие крепкие груди гэж олон тоон дээр хэрэглэснээс ч тодорхой байна. Yvнийг зvй нь “Чийрэг бяцхан хєх /эсвэл мээм/” гэх ёстой байж. “Прогресс” хэвлэлийн газрын захиалгаар “Хvмvvжлийн тухай харилцан яриа” номын орчуулгыг хянан найруулж байтал “Ребенок кричал что ест мочи” гэснийг “Хvvхэд шээс хvрээд байна гэж хашгирав” хэмээн орчуулсан байж билээ. Хєх инээд хvрмээр. Энд мочь гэдэг vгийг моча буюу шээс гэдэг vгтэй андуурсан байв. Уг нь орчуулагч залхууралгvй толь сєхєж vзсэн бол “мочь-II”-ыг чадал тэнхээ гэж тайлаад “хар тэнхээгээрээ хашгирах” гэж орчуулах ёстой байв. Орчуулгад нэг vгийн оноолт буруу болбол тэр єгvvлбэр, улмаар уг зохиолын утга санаа ч буруу болох осолтой.

-Таны аав ээж хот хvрээний сэхээтэн улс байсан уу. Та єєрєє яг хаана єсч єндийсєн хvн бэ?

-Мал малладаг хєдєєний жирийн л ардууд байсан даа. Харин євєг эцэг маань монгол бичигтэй хvн байсан. Намайг долоотойд нас барчихсан юм. Аав ээж бол “А” ч vгvй, насаараа мал дагасан улс байв. Би 1939 онд Сэлэнгээс эцэгтэйгээ vхэр тэрэгтэй жин тээж хотод анх орж ирсэн.

-Москвад олон удаа очиж байв уу. Гадаад улс орноор хэр явж байв?

-Би 1950 онд бичээч байхдаа сурах бичиг хэвлvvлэх ажлаар анх Москвад очсон. Дараа нь 1956, 1957 онд бас сурах бичиг хэвлvvлэх ажлаар очиж байсан. 1967-1971 онд Москвагийн радиогийн Монгол нэвтрvvлгийн хэлтэст орчуулагчаар ажилласан. Дараа нь 1985-1988 онд Лениний 15 ботийг хэвлэх гэж “Прогресс” хэвлэлийн газар бас ажилласан. Нийтдээ Москвад 10 жил амьдарсан. Хуучин социалист системийн орнуудад бараг бvгдэд нь очсон доо. Би нэг хэсэг Хараагvй дvлий иргэдийн нийгэмлэгийн орлогч дарга байв шvv дээ.

-Оросуудтай хамт ажиллах урамтай сайхан байдаг байв уу?

-Би дvлий болохоор олон хvнтэй нєхєрлєж байсангvй. Ганцхан хvнтэй их дотно байсан. В.В.Генеразов гэж орчуулагч байв. Монгол бичгийн хэлийг монгол хvн шиг эзэмшсэн. Тvvн шиг тэгж сурсан хvн цєєн байх. “Энэ л муу хvн” гэхээр хvн таарч байгаагvй. Орос хvн, оросын ард тvмэн ч лут мундаг ард тvмэн шvv дээ.

-Та Монгол Улсын Соёлын гавьяат зvтгэлтэн гэсэн эрхэм цолыг 1970-аад оны эхээр хvртсэн байх аа. Тэр цолыг хvртэж байхдаа мэдээж их баярлаж догдолж байсан байх. Мэдээж баярт vйл явдал олон тохиож байсан биз. Тэр дундаас сэтгэлд их тод vлдсэн дурсамжаа хэлнэ vv?

-Гавьяат болоод баярлах бус, харин балмагдаж байсан. Харин орос хэлний дээд сургууль дээр нэг удаа тvргэн орчуулгын уралдаан болоход тvрvvлээд гавьяат болсноосоо ч илvv баярласан санагддаг. Ном гарах, номыг минь хvн уншаад сууж байх, орчуулгынхаа тухай хvнээс баяртай vг сонсох бас сайхан байдаг. Уншигч олноосоо урмын vг багагvй сонсч байсаан.